December 2024
Honden speuren waterlekken op
innovatie
Grote lekken in watersystemen – vooral bij warmtenetten – zijn goed met warmtecamera’s, druktesten of hygrometrie te detecteren. Anders is het met kleinere lekken die veel meer voorkomen: dan sijpelt het water de grond in en valt het lek niet op. Speurhonden, speciaal getraind om de geur van pur of demi-water te lokaliseren, kunnen daarin goede diensten verrichten. Vattenfall heeft daar in Nederland ervaringen mee.
Vergis je niet: kleinere lekken in watersystemen die weken niet worden opgemerkt, verliezen vele tienduizenden liters water. Volgens een recent rapport van de IWA (International Water Association) liggen deze verliezen tussen de 5 en ruim 20 procent per jaar. Japan lijkt de zaken goed voor elkaar te hebben: daar bedragen de waterlekken circa 5 procent. De VS spannen de kroon met verliezen tot wel 25 procent. Vooral in afgelegen, landelijke gebieden kan de schadepost tot vele tienduizenden euro’s oplopen.
Meerdere factoren, zo staat in het rapport uit 2023, leiden tot lekken: verouderde infrastructuur, uitgesteld onderhoud en menselijke fouten. Lekkages in minder ontwikkelde gebieden leveren risico’s voor de volksgezondheid op en kunnen bijdragen aan waterarmoede en ongelijkheid.
Tot zo’n vijf jaar geleden bestonden de standaardoplossingen voor het detecteren van waterlekkages uit hydrofoons, akoestische apparatuur of slimme meters. Maar dergelijke technologieën hebben ook hun beperkingen: ze zijn afhankelijk van hoge informatieniveaus, waardoor ze minder goed bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden. Bovendien kunnen ze grote, uitgestrekte gebieden amper naar behoren monitoren.
Speciaal opgeleide honden blijken een prima alternatief. De dieren kunnen geuren ruiken die voor de mens niet waarneembaar zijn. Waar mensen het met vijf miljoen reukcellen moeten doen, hebben honden maar liefst honderd tot driehonderd miljoen reukcellen. Dankzij dat vermogen zijn honden in staat om een geur van één deel op miljard tot een biljoen te herkennen. Ook kunnen ze met speels gemak grote afstanden tijdens verkenningen overbruggen en leggen ze per dag zo’n vijftig tot honderd kilometer af.
Springer spaniels hebben in het waterwerk van Sydney al ruim 350 lekken tot op een diepte van twee tot zes meter gelokaliseerd.
Australië
Het eerste continent dat van speurhonden gebruikmaakte voor de opsporing van lekkages was Australië. De waterautoriteit voor Morawa in West-Australië, 350 kilometer ten noorden van Perth, nam het voortouw. Die zette Kep, een Engelse springer spaniël, voor die taak in. Kep – het Aboriginal-woord voor ‘water’ – kon op grote afstand chloor in tapwater ruiken en wist in een gebied van 250 km2 ruim een dozijn waterlekkages te lokaliseren.
‘Zodra we op de plaats waren aangekomen, zo vertelde Andrew Blair in 2021 aan het Australische ABC News, ‘wist ik dat ze wat op het spoor was.’ Hij was samen met zijn hond Kep bij een zoutwatermeer waar hij ongebruikelijke begroeiing zag. ‘Kep wees twee specifieke locaties aan. Ik keerde terug met akoestische apparatuur om de lekken te bevestigen. De ene locatie was minder dan een meter van het lek, bij de andere zat Kep er precies bovenop.’ Volgens ABC News lekte er per dag een half miljoen liter water uit beide lekken.
Het succes in de Outback heeft inmiddels navolging gekregen in de meer urbane gebieden van Australië. Vorig jaar trok de staat New South Wales 1,5 miljoen dollar uit voor een waterspeurhondenprogramma. Dat bedrag heeft zich momenteel al lang en breed terugverdiend: volgens de ‘Central Coast Council Water’ hebben springer spaniëls 354 lekken in het Sydney waterwerk tot op een diepte van twee tot zes meter gelokaliseerd. Dat leverde een besparing van ruim veertien miljoen dollar op.
Waterspeurhonden-programma Sydney -leverde besparing van 14 miljoen dollar op
Schotland
Dichterbij huis, in de Schotse laaglanden, zijn ook speurhonden ingezet, opgeleid door ex-mariniers uit het Engelse Warrington. Scottish Water gebruikte eerst uitsluitend microfoons, drukmeters en hydrofoons om waterverliezen met de helft terug te dringen, maar in afgelegen streken bleken die maatregelen niet toereikend om exact de locatie van een lek te bepalen. Dankzij speurhonden kon het bedrijf 21 plekken vaststellen waar mogelijke breuken in het waterleidingsysteem waren.
Niet toevallig bevinden die plekken zich in de heuvels en natte, drassige terreinen zo’n vijftig tot tachtig kilometer ten zuiden van Edinburgh, in de Scottish Borders en East Lothian. Stewart Hamilton, manager van Scottish Water licht toe: ‘We schakelen ons hondenteam in bij een niet verwachte toename van verliezen in onze datasystemen. Daarna lopen de mensen met hun honden door het geselecteerde gebied om de plekken van mogelijke lekken op te sporen.’
Dankzij speurhonden kon Scottish Water 21 breuken in het waterleidingsysteem op het spoor komen.
Speuren
Volgens het IWA-rapport loopt de weg in het detecteren van lekken met speurhonden over de volgende schakels: patrouilleren, exploreren met GPS, positioneren en tenslotte verifiëren. Daarnaast speelt de kwestie van privaat of publiek eigendom of een combinatie daarvan een rol.
Voor de honden maakt dat niets uit. De springer spaniëls of Duitse herders die voor zulke taken worden ingezet, hebben drie dingen gemeen: ze luisteren goed, hebben een sterke wil het baasje te plezieren en zijn bovenal al eeuwen uitstekende speurhonden. Als puppy worden ze geselecteerd op hun werkdrift en leren ze om bepaalde geuren te herkennen. Na ongeveer een jaar training zijn ze klaar voor het werk, dat zij als spelen ervaren.
Proef Almere
Wesley Visscher, ceo van het Nederlandse SIFD (scent imprint for dogs), weet daarover mee te praten. Visscher werkt al ruim zeventien jaar met speurhonden, eerst om ze explosieven en narcotica op te laten sporen, vervolgens in Afrika en Azië om illegale stroperij tegen te gaan. In 2023 kwam hij in contact met Mark Spithorst, technisch beheerder leidingen bij Vattenfall. Die zag wel wat in de combinatie van hondenspeurneuzen met technologie om breuken in warmtenetten te lokaliseren.
Wekelijks heeft Visscher zijn rondjes in Almere gemaakt. Daar exploiteert Vattenfall (indertijd Nuon) sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw het warmtenet voor Almere-stad en Almere-Poort. Visscher richtte zijn honden Harry en Nemo af op de geur van demi-water, dat vrijkomt bij een lek in de waterleiding, en hond Juro op pur (wanneer water van buitenaf in de mantel doordringt).
In Almere heeft Vattenfall een proef gedaan met speurhonden.
Visscher: ‘Gedemineraliseerd water wordt gebruikt om corrosie van de leidingen tegen te gaan. Als een leiding lekt, komt demi-water in contact met de aarde om de leiding heen. Dit geeft een chemische reactie waarbij een sterke geur vrijkomt. Zo vonden de honden probleemloos een lek dat op 180 cm diep zat. Harry en Nemo pikten de geur er haarfijn uit.’ Na ontdekking was het Siers Groep Oldenzaal, die de breuken repareerde.
‘In het begin doorzochten we hele woonwijken’, vervolgt hij. ‘Later wist ik precies de zwakke plekken van de leidingen te vinden. Door middel van geluids- en hittedetectie-apparatuur in combinatie met de speurhonden richtte ik me op die zwakke plekken en gingen we efficiënt te werk. Zo kon ik in een dag meerdere wijken afspeuren op lekkages.’
‘Bij een inwaterende lekkage zit het weer net even anders. Op straat is er geen geur van demi-water. De leidingen zijn geïsoleerd met een pur-laag die nog geen water verliezen. Juro rook dat wel. Hij ging dan zitten, trappelde met zijn poten en wees de plek met zijn neus aan. Dat trappelen deed ie puur uit enthousiasme. Wanneer een van de honden een lekkage had gevonden, werd een tegel rood gemarkeerd voor reparatie.’
Begin dit jaar heeft Vattenfall de proef in Almere beëindigd, met name vanuit oogpunt van efficiëntie. Het aantal lekkages bleek uiteindelijk te beperkt. Ook speelden capaciteitsproblemen een rol, zo stelde de woordvoerder desgevraagd.
Bronnen:
- Orr A., ‘Kep saves about 80 Olympic-sized swimming pools of lost water a year’, ABC News, 2021.
- IWA, ‘Sniffer dogs as an emerging approach for water leakage detection’, Water Supply vol. 23, no. 11, 2023.
- Scottish Water, ‘Dog detectives on the scent of leakage in Borders and East Lothian’, 2024.
Tekst: Tseard Zoethout
Fotografie: Scottish Water, Siers Groep Oldenzaal, Vattenfall