April 2024
Houtskeletbouw heeft vele voordelen
Houten woningen Heijmans gezond en duurzaam
In het streven naar emissieloos en CO2-neutraal produceren van woningen zet Heijmans sterk in op houtskeletbouw. In circa twee jaar tijd lanceerde de onderneming in Friesland een fabriek die, op basis van alle bestellingen, nu al break-even draait. Het ontwikkelproces van de houten woningen kreeg, nog voorafgaand aan de lancering van de fabriek, veel aandacht. Daarbij keek Heijmans ook naar de vereiste, technische installaties; een onderdeel dat in houtskeletbouw, zo blijkt, een kleinere rol speelt dan in conventionele, nul-op-de-meter woningen.
Heijmans Horizon; zo heet de houtskeletwoning die het beursgenoteerde bouwbedrijf sinds kort aanbiedt. In 2023 zijn als proef 40 pilotwoningen gebouwd en daarnaast startte het bedrijf met de productie van 88 Horizon-woningen in Eindhoven voor woningcorporatie ‘thuis. Deze woningen zal de fabriek in het eerste kwartaal van 2024 afronden. In de rest van dit jaar zal de fabriek nog zo’n 250 van deze woningen afleveren.
‘De bestellingen lopen goed’, vertelt een trotse Marc de Vreede, directievoorzitter Bouw & Techniek bij Heijmans. ‘Dit eerste jaar zien we nog een beetje als leerjaar. Maar als de processen lopen zoals we die hebben bedacht, dan kunnen we straks grotere aantallen aan. Pas bij een jaarlijkse productie van 1.200 woningen zit onze huidige fabriek in Friesland aan zijn maximum. Maar voor het zover komt, kunnen we op die locatie de productiecapaciteit verder uitbouwen. Overigens spelen we met het aantal woningen dat we dit jaar produceren al break-even.’
Reductie CO2-footprint
De Vreede benadrukt dat de Heijmans Horizon een type woning is dat naast het huidige assortiment woningen bestaat, en dus niet de betonnen of stenen woningen vervangt.
‘Wij bieden de markt een extra keuze, maar dan wel een die legio voordelen biedt. Door het industrieel bouwen van houtskeletbouwwoningen realiseren we meerdere, belangrijke doelen. Allereerst betekent het een enorme reductie van de CO2-footprint. Door de woning te bouwen met hout in plaats van beton, en door meerdere circulaire en duurzame materialen toe te passen, neemt de CO2-footprint fors af. Het gebruik van hout maakt de woning bijvoorbeeld 50 procent lichter in gewicht dan traditionele woningen. Ook de isolatiewaarde van deze woning is zeer hoog.’
‘Daarnaast wekt de woning in de gebruiksfase met zonnepanelen op het dak alle energie op die nodig is voor de installaties. En daarmee komen we bij een ander, belangrijk voordeel: het comfort is in deze woningen aanzienlijk groter. Met houtskeletbouw zetten we echt een volgende stap in het creëren van comfortabele en gezonde woningen. Bijvoorbeeld door een damp-open bouwsysteem en automatische CO2-gestuurde ventilatie in elke woning.’
Een ander voordeel is de CO2-footprint bij de productie en bouw zelf. ‘Onze fabriek werkt volledig CO2-neutraal. Vervolgens zijn er voor de plaatsing van elke woning maar drie vrachtwagencombinaties nodig om alle onderdelen van de woning op de bouwplaats af te leveren. Omdat de hele productie in de fabriek plaatsvindt, zijn er op locatie ook veel minder vakmensen nodig. Dat gaat een belangrijke rol spelen in de mogelijkheden om het woningbouwvolume op te voeren.’
Pas bij een jaarlijkse productie van 1.200 woningen zit de fabriek in Friesland aan zijn maximum.
Industrieel bouwsysteem
Samen met collega Pim Ketelaars, manager Duurzaamheid bij Heijmans Woningbouw, vertelt De Vreede hoe het ontwikkelproces verliep en nog altijd doorgaat. ‘Eind 2021 bereikten we de eindfase van een beslistraject. Daarin kwamen we tot de conclusie dat we op industriële wijze houtskeletbouw willen omarmen. We namen toen ook het besluit om de bestaande Friese fabriek van IIBO (Intelligente Innovatie Bouw Oplossingen) over te nemen. Dit bedrijf realiseerde al houten woningen via een gestandaardiseerd, industrieel bouwsysteem. Direct na de overname zijn we dat proces gaan omvormen tot de aanpak die wij voor ogen hadden. Daarbij werden wij met kennis en kunde bijgestaan door VDM Woningen, een partner die al meerdere jaren ervaring heeft met de bouw van houten woningen. Hierdoor konden wij nog sneller schakelen en waren we in staat om binnen een jaar al de productie op te starten. In oktober 2023 kondigden we aan dat onze fabriek operationeel was’, zegt De Vreede.
‘In 2022 ging de verkoop van de woningen van start en werden ook de eerste 40 pilotwoningen gebouwd om te zien of het concept aan alle eisen en verwachtingen voldeed. Behalve de fabriek, met alle processen en de inrichting die daarvoor nodig is, ontwikkelden we ook een digitale woonconfigurator waardoor we klanten voor hun woning een grote mate van variatie kunnen bieden. Hoewel we industrieel produceren, willen we opdrachtgevers zo veel mogelijk vrijheid geven. Met houtskeletbouw blijkt het nog eenvoudiger om maatwerk aan te bieden.’
‘Met houtskeletbouw blijkt het nog eenvoudiger om maatwerk aan te bieden’
Idealisme en realisme
Opdrachtgevers of zelfs toekomstige bewoners kunnen via de woonconfigurator zelf bepalen hoe de buitenkant van de woning eruitziet. Nu worden de wanden vaak met steenstrips afgewerkt, maar het is in principe ook mogelijk om met andere bekleding van de buitenmuren te werken.
‘In Nederland kijken we traditioneel nogal snel naar baksteen als het om de buitenkant van de woning gaat. Maar als we meer naar circulaire en duurzame materialen willen, betekent dit ook dat we andere gevelmaterialen gaan aanbieden, van hout of metaal,’ vertelt Ketelaars. Ook zegt hij dat er nog altijd een rol voor architecten is weggelegd. ‘Veel opdrachtgevers, met name woningcorporaties en ontwikkelaars, gebruiken architecten om het beeldplan voor een wijk of woningblok te ontwerpen. Zo’n architect kan dan binnen en met onze woonconfigurator heel gemakkelijk aangeven welk uiterlijk van de woningen het beste bij zijn ideeën en visie past.’
Zowel De Vreede als Ketelaars geeft aan dat de ontwikkeling van de woningen nog niet ‘af’ is. ‘Wij zitten nog midden in onze ontwikkelcurve. Dit doen we samen met de mensen met ervaring in houtskeletbouw en een groep ‘nieuwe mensen’ die we speciaal hiervoor bij elkaar hebben gebracht. Al deze mensen samen zorgen voor een juiste balans tussen idealisme en realisme’, zegt de Vreede. ‘We willen zo duurzaam en CO2-neutraal mogelijk produceren. Maar tegelijk bouwen we onze eerste huizen nog wel met een betonnen vloer die op locatie wordt aangelegd. Dit is een onderdeel waarvoor we naar een nog duurzamer alternatief op zoek zijn’, geeft Ketelaars als voorbeeld.
Alle installaties inclusief leidingen worden door de eigen installatie-afdeling in de fabriek geïnstalleerd.
Eigen productontwikkeling
Om het gebruik van duurzame materialen te bevorderen, werkt Heijmans ook aan eigen productontwikkeling. De Vreede: ‘Dit houdt onder meer in dat we met nieuwe marktpartijen de samenwerking opzoeken. Zo hebben we recent een overeenkomst gesloten met Staatsbosbeheer om hout uit Nederlandse bossen af te nemen. Staatsbosbeheer levert jaarlijks stamhout aan de fabriek van West Fraser in het Belgische Genk, waarmee zij 40.000 m3 OSB-plaatmateriaal onder het label Hollands hout zullen produceren. Dit hout, FSC-gecertificeerd, gebruiken wij dan weer voor de woningen die we in onze Friese fabriek fabriceren. Maar we hebben bijvoorbeeld ook besloten dat we op grond in Friesland, die Heijmans in bezit heeft, vezelhennep aanplanten waarvan we biobased isolatiemateriaal kunnen maken. Nu gebruiken we hiervoor nog cellulose dat we elders inkopen, maar uiteindelijk willen we zoveel mogelijk eigen of in Nederland geteeld, biobased isolatiemateriaal gebruiken.’
Ketelaars geeft aan dat de ontwikkeling van houtskeletbouwwoningen nog lang niet ten einde is. ‘Op dit moment zorgen de woningen al voor een halvering van de CO2-footprint, ten opzichte van de conventionele, projectmatige woningbouw. Maar we zien nog veel perspectief voor vervolgstappen. Het casco is in belangrijke mate bepalend voor de CO2-footprint. Daarom bekijken we bijna continu waar we nog materialen kunnen vervangen door minder belastende grondstoffen.’ De Vreede vult aan: ‘Het leuke daarvan is dat we met partijen in contact komen waarvan we voorheen nooit hadden gedacht dat we iets voor elkaar konden betekenen. Staatsbosbeheer is wat dat betreft een mooi voorbeeld.’
Elke woning bestaat uit één 3D-kern, die kant en klaar op de bouwplaats wordt aangeleverd. Daarnaast levert Heijmans een serie 2D-panelen die de gevel, de binnenwanden en het dak vormen.
Zoeken naar optimalisaties
De optimalisaties zitten enerzijds in het materiaalgebruik, zo vertellen de beide heren. ‘Zoals gezegd zijn we al bezig met de ontwikkeling van een ander type begane grond-vloer. Anderzijds onderzoeken we bijvoorbeeld ook de bevestigingsmethoden waarmee we de woning op de bouwplaats in elkaar zetten. Dit is van belang voor de snelheid van monteren, maar ook voor de losmaakbaarheid in het kader van hergebruik en circulariteit.’
Elke woning bestaat uit één 3D-kern, die kant en klaar op de bouwplaats wordt aangeleverd. Daarnaast levert Heijmans een serie 2D-panelen die de gevel, de binnenwanden en het dak vormen. Met al deze elementen is het mogelijk om in één dag een hele woning in elkaar te zetten. In de fabriek kan Heijmans op dit moment 4 á 4,5 woningen per week produceren. Het doel is om de productiesnelheid en de snelheid van het plaatsen van de woningen ongeveer hetzelfde te krijgen.
Juist door de materiaalkeuze is het energiegebruik in een houten woning erg beperkt. ‘De isolatiewaarde is heel hoog en de massa van de woning is veel kleiner dan bij beton. Voor het opwarmen van de ruimtes is daardoor veel minder energie nodig’, vertelt De Vreede. Het verwarmen, ventileren, maar ook het koelen van de woning gebeurt met een geavanceerde klimaatunit die de verwarmde, of in de zomer gekoelde, verse buitenlucht via luchtkanalen door de leefruimtes verdeelt. ‘Dit is een elektrisch gevoede unit waarvoor we op het dak pv-panelen aanbrengen. Het aantal pv-panelen is voldoende om jaarrond de elektriciteit op te wekken die de woninggebonden installaties nodig hebben. Op de andere dakhelling kan een consument eventueel nog eigen pv-panelen leggen om de gebruikersgebonden elektriciteitsbehoefte op te wekken.’
Voor de plaatsing van elke woning zijn maar drie vrachtwagencombinaties nodig om alle onderdelen op de bouwplaats af te leveren.
Slimme installatietechnieken
Alle installaties worden door de eigen installatie-afdeling binnen Heijmans in de fabriek geïnstalleerd. Dat geldt voor de klimaatinstallatie, maar ook de complete elektriciteitsvoorziening en al het sanitair. Het enige wat nog op de bouwplaats moet gebeuren, waar het de installatietechniek betreft, is het koppelen van de luchtkanalen en het stekkeren van de bekabeling voor elektra en data. ‘Voor de elektra kozen we een innovatieve kabel die zowel elektriciteit als data transporteert. In elke leefruimte zijn voldoende stopcontacten en datapunten geïnstalleerd. Het voordeel is echter dat de consument zelf nog kan bepalen, nadat de woning is opgeleverd, of hij liever een stopcontact omwisselt voor data, of andersom. In elk geval is de kabel die door de muur naar elk contactpunt loopt voor elk van deze diensten te gebruiken.’
Het is één van de installatietechnische slimmigheden die Heijmans in de Horizon-woning toepast. Ook is elke woning standaard voorzien van een domoticasysteem voor een intelligente aansturing van de techniek. Verder heeft elke woning automatische CO2-regeling. Zodra in een ruimte het CO2-gehalte stijgt, zal de ventilatie in die ruimte optoeren. ‘Het comfort en de gezondheid zijn in deze woningen echt substantieel hoger dan in vergelijkbare woningen die via andere bouwwijze worden gerealiseerd’, benadrukt Ketelaars. ‘Bij de ontwikkeling van de woningen deden we hiernaar ook nadrukkelijk onderzoek onder particulieren. Zo wisten we dat comfort, maar zeker ook een gezonde woonomgeving een hoge prioriteit heeft.’
‘Het comfort en de gezondheid zijn in deze woningen echt substantieel hoger’
Gezonde leefomgeving
‘Sterker nog’, zegt De Vreede, ‘het creëren van woningen die een gezonde leefomgeving bieden, staat centraal in onze strategie. Dat is ook de boodschap die wij bij de verkoop van deze woningen prominent naar voren brengen. Bovendien gaan we dit, zodra de eerste woningen in gebruik zijn, op basis van feitelijk onderzoek aantonen. Het is een verhaal dat we nog wel moeten leren communiceren. Maar het is onze propositie dat we met Heijmans Horizon meer waarde bieden voor eenzelfde prijs in vergelijking tot een woning met betonnen of stenen casco.’ De belangrijkste afnemers zijn enerzijds de woningcorporaties, maar anderzijds ook onze ontwikkelaars van de eigen vastgoedafdeling binnen Heijmans.
Tot slot is er nog de vraag in hoeverre Heijmans voor deze woningen de hulp van externe partijen nodig heeft. ‘Het vraagt heel duidelijk om een andere insteek bij onze partners, wanneer ze aan de productie van deze woningen willen meewerken. We werken met een veel opener proces, waarbij partijen in zekere zin co-makers worden. Voor de installaties hebben we bijvoorbeeld ‘prefered’ partijen, die 80 tot 90 procent van de producten leveren, maar ook ‘selected’ partijen die dezelfde producten eveneens kunnen leveren, maar in kleinere aantallen.’
De Vreede wil geen namen van zijn leveranciers noemen, ook omdat veel onderdelen nog altijd in ontwikkeling zijn. ‘Ik heb geleerd van Elon Musk’, vertelt hij. ‘Wij vertellen de markt naar welke technische oplossing we op zoek zijn, en ik hoop dat marktpartijen met de meest innovatieve, duurzame en circulaire oplossing of systeem zich bij ons aandienen. Zo vinden wij bijvoorbeeld de vervangingstermijn van veel bestaande installaties veel te snel. In plaats van 15 jaar willen we installaties die bijvoorbeeld 30 of 40 jaar probleemloos blijven functioneren. Als partijen ons daarbij kunnen helpen, dan vinden ze een luisterend oor.’
Tekst: Rob van Mil
Fotografie: Johan Brouwer, Heijmans