Juni 2025
Je kan het dak op!
Multifunctionele daken vergroten leefbaarheid Rotterdam
Je kan het dak op!’, het is een uitspraak die je hoort als iemand het niet met je eens is, maar in Rotterdam hopen ze dat gebouweigenaren deze kreet letterlijk nemen. In de afgelopen jaren heeft de stad aan de Maas al veel energie gestopt in bewustwording van de mogelijkheden die het dak biedt. Zo vonden dit jaar voor de tiende keer de Rotterdamse Dakendagen plaats. En de stad doet ook mee aan het project Life@Urban Roofs, waarmee ze de potentie van het dak als klimaatmaatregel wil uitdragen.
Van 29 mei tot en met 9 juni vond de 10de editie van de Rotterdamse Dakendagen plaats. Dit jaar stond het dak van het Maritiem Museum in de spotlights met onder meer de Rotterdam Rooftop Roetsj, een gigantische glijbaan die mensen vanaf het dak naar het maaiveld liet glijden. Maar het dak van het museum midden in het stadscentrum bood ook adembenemende uitzichten over de Coolsingel en de Leuvehaven achter het museum.
Het initiatief startte tien jaar geleden om te laten zien dat daken de stad nieuwe ‘ademruimte’ kunnen bieden. Met een noodzaak tot verdichting, verduurzaming en hoogwaardig gebruik van de (semi)publieke ruimte, wordt het op de begane grond steeds voller en drukker. Vanaf het dak krijgen mensen een heel nieuw perspectief; ze kunnen vaak ineens de horizon zien en kunnen ruimtelijker oriënteren. Bovendien kun je op het dak vaak vrij ademhalen, hoog boven het geruis van de stad. Desondanks is het dak een plek waarvoor we doorgaans geen oog hebben. Als het aan Rotterdam ligt, moet dit snel gaan veranderen.
Zeven extra functies
In stedelijke omgevingen liggen vele duizenden vierkante meters dakoppervlak onbenut en braak. In Rotterdam gaat het in totaal om het niet geringe oppervlak van 18,5 km2, met alleen al 2 km2 in het centrum van de stad. De organisatie van de Rotterdamse Dakendagen, maar ook de gemeente zelf, willen aan zoveel mogelijk mensen laten zien hoe daken kunnen bijdragen aan een gezonde, levendige, inclusieve en duurzame stad.
De Rotterdamse Dakendagen doen dit door van de daken een jaarlijks event te maken, terwijl de gemeente hiervoor in 2019 het programma voor Multifunctionele Daken lanceerde. In dit programma omschrijft de gemeente zeven mogelijkheden voor extra functies (naast het drooghouden van het pand) voor het dak:
1. groene daken: beplanting, groene dakbedekking, extra biodiversiteit,
2. blauwe daken: wateropvang en -berging,
3. gele daken: energieopwekking uit zonnepanelen of wind,
4. rode daken: sociale functies, zoals een speelplaats of restaurant,
5. oranje daken: dakbruggen, extra mobiliteit,
6. paarse daken: woondaken, via optoppen of ‘tiny houses’,
7. Grijze daken: zendmasten, glazenwasinstallaties, technische installaties enzovoort.
De gemeente schrijft in haar programma: ‘Wij vinden alle mogelijkheden mooi, maar het mooiste vinden wij het als zoveel mogelijk functies op één dak plaatsvinden. Dat noemen wij ‘gouden combinaties’.’
Het nog bestaande deel van het luchtspoor wordt omgevormd tot het Hofbogenpark: een dakpark met weelderig groen, wandelpaden, stadsmeubilair en regenwateropvang.
Gemeentelijke doelen
Het vorige college van B&W in Rotterdam had in het college-akkoord verschillende doelen gesteld waaraan daken een substantiële bijdrage kunnen leveren. Zo wilde het college de CO2-uitstoot verminderen, tot uiteindelijk 49 procent CO2-reductie in 2030. Onderdeel van dit doel is het lokaal opwekken van wind- en zonne-energie. In de stad vormen ‘gele daken’ daarvoor de ultieme mogelijkheid.
Een andere doelstelling is het zorgen dat er geen straten meer zijn waar de Europese gezondheidsnorm voor stikstof (NO2) wordt overschreden. De stad wil hiervoor intensieve groene daken inzetten, omdat deze de luchtkwaliteit positief beïnvloeden. Verder wil de stad het percentage panden dat bij hevige regen een verhoogde kans op wateroverlast heeft, flink verkleinen. Juist de groen/blauwe daken kunnen daarin een rol spelen, omdat ze het water (langer) vasthouden en daarmee de kans op wateroverlast bij hevige buien verkleinen.
Andere gemeentelijke doelstellingen zijn het streven om binnenstedelijk 20 hectare groen erbij te planten, maar ook 18.000 nieuwe woningen binnen de gemeentegrenzen te bouwen. Groene daken, zo vindt de gemeente, zijn een toevoeging aan het groenareaal van de stad. En door de bouw van meer woningen zal ruimtegebrek ontstaan en komt de kwaliteit van de leefomgeving onder druk te staan. Juist door een multifunctionele invulling van het dak, kan men deze nadelige effecten verkleinen.
Rotterdam wil goede voorbeeld geven en laten zien wat er op daken mogelijk is
Informeren en inspireren
Rotterdam wil gebouweigenaren, ontwikkelaars en inwoners van de stad, vooral door te informeren, het goede voorbeeld geven en laten zien wat er op de daken mogelijk is. Mede daarom startte de gemeente enkele jaren terug het project Life@Urban Roofs, gesubsidieerd vanuit het Europese Life-programma voor milieu en klimaatactie. Binnen dit project werkt de gemeente samen met Hef Wonen, Stichting Gebouw De Heuvel, De Rotterdamsche Vastgoed Maatschappij, Trivestor Beleggingen, concert- en congresgebouw De Doelen, de Valentijnschool en de stad Vejle in Denemarken.
Inmiddels zijn al op zes locaties in Rotterdam multifunctionele daken aangelegd. Deze daken hebben een combinatie van groen, wateropvang, zonnepanelen en/of een terras. Voor de gemeente zijn deze projecten voorbeelden die hopelijk navolging krijgen op andere gebouwen in de stad.
Overigens start dit jaar ook een ander ambitieus project op hoogte, namelijk het Hofbogenpark. Daarmee wordt het laatste, nog bestaande deel van het luchtspoor, dat van de voormalige Hofpleinlijn (de oude spoorverbinding Rotterdam - Den Haag), omgevormd tot een lang en smal dakpark met weelderig groen, wandelpaden, stadsmeubilair en ook regenwateropvang.
Rotterdam wil gebouweigenaren, ontwikkelaars en inwoners, door het goede voorbeeld te geven, laten zien wat er op de daken mogelijk is.
Natuur in de stad
De eerste projecten waarmee de gemeente laat zien wat je met daken kunt doen, liggen verspreid door de stad. Een van deze multifunctionele daken ligt op de Peperklip, een markant wooncomplex in Rotterdam Zuid van architect Carel Weeber dat in 1982 is opgeleverd. Bovenop dit paperclipvormige woongebouw is het langste natuurdak van Nederland aangelegd. Het dak is 7.600 m2 groot. De rust en ruimte op het groene dak trekt bijen, vlinders en vogels aan. Dat is goed voor de biodiversiteit en helpt om bijvoorbeeld hittestress en wateroverlast door klimaatverandering tegen te gaan.
Naast de Laurenskerk in het hart van de stad, staat Gebouw De Heuvel. Op dit gebouw, een gemeentelijk monument, kreeg het dak van 175 m2 een duurzame, multifunctionele inrichting. Er ligt nu een natuurdak met weelderige beplanting met oog voor biodiversiteit en een klimaatdak met waterberging van 18 m3 om regenwater op te vangen. Daarnaast is een deel ingericht als energiedak, waar 85 m2 aan zonnepanelen duurzame energie opwekken. Het eveneens geïnstalleerde dakterras biedt ruimte om elkaar te ontmoeten.
Wateropvang en biodiversiteit
Nog een bijzonder voorbeeldproject is het dak van congres- en concertgebouw De Doelen. Hier is het dak bedekt met 2.581 m² groen, de omvang van ongeveer tien tennisbanen. De waterberging op het dak heeft een capaciteit van 300 m³. Het is de eerste keer dat een groot gemeentelijk gebouw en rijksmonument in het hart van de stad, een multifunctioneel dak van deze omvang heeft gekregen. ‘We willen met het nieuwe dak op De Doelen een groene oase in het centrum creëren’, zei toenmalig wethouder Vincent Karremans bij de opening in 2022. ‘Het dak vangt regenwater op bij hevige buien en draagt bij aan verkoeling als het heet is. Het veranderende klimaat vraagt om dit soort slimme oplossingen. Dat is niet alleen in de ondergrond mogelijk, maar ook op daken.’
Onder de beplanting is een systeem met kratten aangebracht, waarin De Doelen regenwater opvangt. Dit opgeslagen water wordt gebruikt om bij droogte de beplanting op het dak van water te voorzien. De stad ziet dit als dé methode om zich aan het veranderende klimaat aan te passen en om duurzaam waterbeheer toe te passen. Bij De Doelen is daarnaast het regenwaterafvoersysteem van de Grote Zaal zodanig aangepast dat ook de regen die op dat dak van 2.524 m2 valt, kan worden opgevangen. Verder is de grote variatie aan planten bijzonder. Naar verluid staan er op het dak van De Doelen 84 soorten inheemse kruiden, bollen, siergrassen, planten en heesters. Er staan ook verschillende insectenhotels die, in combinatie met een gerichte begroeiing, bijen, vlinders en vogels aantrekken.
Naast de verschillende dakbedekkingen staan er op het dak ook enkele innovatieve en duurzame dakrandbeveiligingen.
Experimentendak
Tot slot ligt op het gebouw van Stadsbeheer Rotterdam, naast het drukke verkeersknooppunt Kleinpolderplein, het Experimentendak Rotterdam. De subsidie van het Europese Life-programma voor milieu- en klimaatactie is met name aangewend om uiteenlopende vormen van duurzame dakfuncties op het Experimentendak de ruimte te geven.
‘Afgelopen jaar is de subsidieverlening afgelopen, maar in de jaren daarvoor hebben we hier verschillende multifunctionele dakbedekkingen kunnen testen. De meeste daarvan liggen er ook nog’, vertelt Rogier Quak, manager facilitaire diensten bij de afdeling Schone Stad van Stadsbeheer Rotterdam en beheerder van het Experimentendak. ‘Sinds 2021 zijn zeer uiteenlopende partijen bij ons gekomen om hun nieuwe producten voor daken te testen. Ook de Hogeschool Rotterdam werkt mee aan dit experiment. Hun studenten onderzoeken hoe de nieuwe producten en uitvindingen in de praktijk functioneren.’
‘We begonnen met zeven partijen die uit een eerste selectie de kans kregen om hun producten aan te brengen. Deze experimenten zijn geselecteerd door een team van deskundigen op basis van de doordachtheid van het experiment, de multifunctionaliteit van de dakoplossing en de bijdrage van het product aan klimaatadaptatie. Ieder kreeg een plot van ongeveer 50 m2. Twee jaar later zijn daar nog enkele nieuwe experimenten bijgekomen, waardoor er nu tien verschillende projecten te zien zijn.’
Volgens Quak is er ruimte voor in totaal twintig plots, maar doordat de subsidieregeling is gestopt, zijn geen nieuwe experimenten aangemeld. ‘Als er partijen zijn die hun product of initiatief op een dak willen testen, dan kunnen ze zich nog steeds melden. Alleen moeten zij de kosten voor de aanleg en eventuele producttesten zelf betalen. Wij kunnen hen nu alleen de ruimte beschikbaar stellen.’
‘Veel nadrukkelijker al aan voorkant project nadenken over slim benutten daken’
Dakbelasting
Tijdens een rondleiding op het dak toont Quak de verschillende experimenten. ‘Juist omdat we voorbeelden en producten zoeken voor daken op bestaande gebouwen, hebben we een eis van maximaal 110 kg/m2 gesteld. In de praktijk zien we namelijk dat bestaande daken geen zware last kunnen dragen, zeker niet meer dan 150 kg/m2.’ Al lopend over het dak vertelt hij enthousiast over enkele van de producten.
‘Dit’, zo wijst hij, ‘is een dakoplossing van Carbon Neutral Initiative, die speciaal is ontwikkeld om op basis van ‘Enhanced rock weathering’ (ERW), CO2 uit de lucht te halen met behulp van micro-organismen. Het zijn gemalen rotsen die in cassettes met grond op het dak liggen. Op die cassettes kan dan weer sedum groeien, wat het dak een groene aanblik geeft. Maar we hebben hier ook van leverancier GreenSum een heel ander soort dak liggen, namelijk een dak van gemalen en gerecyclede autobanden. Dit houdt ook water vast, maar is tegelijk bedoeld voor recreatieve toepassing. Je kunt er bijvoorbeeld op sporten.’
‘Joosten is weer een andere leverancier die met zijn Eco-dak, gemaakt van circulaire rubber tegels met daarop een biodiverse, biologische vegetatie, water vasthoudt en de afvoer van water kan sturen. Weer een ander voorbeeld is het bureau Waterleider met de zogeheten Daccu: een modulaire, circulaire waterberging voor daken op basis van de TonTuin. Deze circulaire regenton is aanpasbaar op de beschikbare draagkracht van een dak en ook te combineren met verschillende groene beplantingen.’
Rekentool maakt voordelen dak inzichtelijk
Wie een multifunctioneel dak overweegt, wil graag weten wat de kosten en baten zijn. Speciaal daarvoor ontwikkelden Arcadis en CE Delft in opdracht van de gemeente Rotterdam vanuit het Europese programma Life@UrbanRoofs een rekentool. Dit rekeninstrument, dat vorig jaar een update kreeg, toont de maatschappelijke en financiële kosten en baten van een multifunctioneel dak. De tool versnelt de zoektocht naar de beste combinatie voor elk dak én helpt om een sluitende business case te maken waardoor de financiering van multifunctionele daken eenvoudiger wordt. In drie eenvoudige stappen helpt de ‘tool multifunctionele daken’ de gebruiker in ongeveer 15 minuten om de beste oplossing voor zijn/haar dak te vinden. Het rekeninginstrument is, net als het onderbouwingsrapport, in zowel Engels als Nederlands beschikbaar.
Informatie: www.dakenplan.nl.
Innovatieve oplossingen
Naast verschillende voor de hand liggende oplossingen, zijn er ook meer innovatieve oplossingen. Zo experimenteert Dobberweelde met drijvende, op kurk gebaseerde platen waarop planten kunnen groeien. Deze platen kunnen dan weer op een dak liggen dat als waterberging dient. De begroeiing kan dan, afhankelijk van de sterkte van het dak en de hoogte van de dakrand, op bijna elke waterberging worden toegepast. ‘Dit product is ontwikkeld door vier samenwerkende zzp’ers. Alle vier bedachten zij een ander onderdeel van dit concept, dat ze vervolgens gezamenlijk hier op ons dak in de praktijk wilden beproeven’, vertelt Quak.
Een ander concept zijn beloopbare zonnepanelen van leverancier Zoontjes, die juist weer erg interessant zijn voor daken waarop bewoners moeten kunnen genieten van het dak als terras en tuin. Naast de verschillende dakbedekkingen staan er op het dak ook enkele innovatieve en duurzame dakrandbeveiligingen; een essentiële toevoeging zodra je een dak ook als leefruimte wil gebruiken.
Tot slot heeft de Hogeschool Rotterdam een weerstation geplaatst, zodat ook veel data over de weersomstandigheden worden vastgelegd. ‘We hebben inmiddels een enorme berg data gegenereerd op basis waarvan de Hogeschool en verschillende leveranciers veel nieuwe kennis verkregen. De kunst is nu om marktpartijen – vooral gebouweigenaren – geïnteresseerd te krijgen. De overheid kan en wil dit wel aanjagen, maar uiteindelijk is het natuurlijk aan de markt om die kansen en mogelijkheden zelf te verzilveren.’
‘Wat ik in elk geval heb geleerd van ruim vier jaar experimenteren, is dat we veel nadrukkelijker al aan de voorkant van een (ver)bouwproject moeten nadenken over het slim benutten van onze daken. Daar ligt dus een belangrijke taak voor architecten en ontwerpers, maar bijvoorbeeld ook voor installatie-adviseurs. Zij kunnen en moeten hun klanten informeren over de vele mogelijkheden die het dak biedt. Die moeten ze dan natuurlijk wel zelf kennen. En daarvoor is ons experimentendak een interessante inspiratiebron’, besluit Quak. <<
Informatie
Meer informatie is hier te vinden.
Tekst: Rob van Mil
Fotografie: Joep Boute, iStock, Rob van Mil, Guido Pijper, Peter Schmidt
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief