Mei 2023
Isolatie is geen winterjas
Column Harm Valk
In het themanummer over koeltechniek schrijven over isolatie van de gebouwen, is dat wel een goed idee? Niet als je die isolatie ziet als een warme winterjas, want die laten we niet voor niets in de zomer in de kast hangen. Maar die veelgebruikte vergelijking gaat ernstig mank. Thermische isolatie van de gebouwschil is een goed idee, ook voor de zomer. Dat is het verschil met een winterjas.
Waarom dragen we als mens geen winterjas in de zomer? Omdat het buiten warm is, natuurlijk. Iets preciezer gezegd, omdat we ons niet hoeven te beschermen tegen afkoeling. Als de buitentemperatuur lager is dan pakweg een graad of 18, is ons lichaam niet goed in staat om ons zonder een beschermende laag op temperatuur te houden. Maar gebouwen zijn geen mensen. De mensen in die gebouwen hebben veel meer mogelijkheden om de luchttemperatuur te reguleren, zodat het binnen aangenaam blijft, zomer en winter. Het gebouw met gebouwinstallatie en voorzieningen zoals zonwering speelt daarbij een grote rol. Er zit letterlijk lucht tussen de mensen in het gebouw en de buitenschil. Dat is waarom de vergelijking met die winterjas mank gaat.
Isolatie houdt de warmte vast. Ja, maar alleen als het binnen al warm is. In alle andere gevallen helpt isolatie om opwarming te voorkomen. Thermische isolatie zorgt voor weerstand in de overdracht van warmte. Bij zonbelasting werkt thermische isolatie om de transmissie van buiten naar binnen te vertragen. Als dat isolatiemateriaal massa heeft, wat bijvoorbeeld bij verschillende biobased isolatiematerialen het geval is, dan is dat effect groter, omdat dan de thermische traagheid een rol gaat spelen. Dat is in de dag/nacht-cyclus zelfs effectiever dan de gebouwmassa. Maar laat ik deze column niet misbruiken voor een college bouwfysica, want er zijn andere aspecten van het misverstand die nodig de wereld uit moeten. We moeten namelijk leren om de zon buiten te houden.
Het overgrote deel van de opwarming komt door het glas: door zoninstraling en door openingen. Toch zijn er nog steeds hele volksstammen die bij ‘lekker weer’ het raam openzetten. Zonwering naar beneden en ramen dicht zijn de meest basale stappen in het voorkomen van opwarming. Gebouwen zonder zonwering en gebouwen met veel glas hebben meer kans op oververhitting. Waarom zien we dan nog zoveel projecten in nieuwbouw en renovatie waarbij dat uit het oog lijkt te zijn verloren?
Natuurlijk zijn er nog veel meer manieren waarop het gebouw of de gebouwschil de koellast kan verlagen. Denk aan witte dakbedekking, luiken voor ventilatieve koeling (zomernachtventilatie), slim inzetten van PCM’s (phase changing materials) en zo meer. Isolatie hoort in dat rijtje thuis. Juist omdat een geïsoleerde gebouwschil geen warme winterjas is.
Harm Valk, senior adviseur en partner Nieman Raadgevende Ingenieurs