November 2019
Led belangrijk bij verlaging energiegebruik gebouwde omgeving
Nationaal Led + Elektro Trendrapport 2020
Ledverlichting speelt een significante rol in het verlagen van het energiegebruik in de gebouwde omgeving. Het is daarom belangrijk de resterende problemen, hoofdzakelijk technisch, zo snel mogelijk op te lossen en concepten als smart lighting door te ontwikkelen. Dit is één van de conclusies uit het Nationaal Led + Elektro Trendrapport 2020 van Dutch New Energy Research. Andere conclusies hebben betrekking op normering, wet- en regelgeving, certificering en standaardisering.
Sinds 2014 wordt jaarlijks het Trendrapport Led en Elektro gepresenteerd waarin zowel de huidige ervaringen als de benodigde ontwikkelingen rondom ledverlichting zijn opgenomen. Het rapport voor de sector licht- en elektrotechniek signaleert tevens uitdagingen en stimuleert hiermee de sector om te blijven ontwikkelen. De conclusies in het rapport zijn gebaseerd op een enquête die onder verschillende doelgroepen is gehouden; variërend van fabrikanten en installatiebedrijven tot groothandels, architecten en lichtontwerpers. Ook systemintegrators, adviseurs, importeurs en kenniscentra namen deel aan het onderzoek.
Van ‘ledificatie’ naar verslimmen
Het nieuwe trendrapport, dat begin oktober werd gepubliceerd, omvat vier hoofdstukken en enkele visieverhalen waarin experts ingaan op de verschillende trends die betrekking hebben op ledverlichting. Een algemene conclusie is dat respondenten ledverlichting positief beoordelen. Dit blijkt onder andere uit de antwoorden waarin ervaringen met ledverlichting op elk punt vaker positief dan negatief worden beoordeeld. Tevens is vastgesteld dat ledverlichting al enkele jaren de meest verkochte lichtbron is in Nederland. Hiermee is Nederland volgens de Europese branchevereniging Lighting Europe de eerste fase van de roadmap ‘Ledification’ voorbij. De tweede fase is het verslimmen van systemen tot ‘smart lighting’-systemen. Een belangrijke stap omdat hiermee de volle potentie van ledverlichting is te benutten, maar tevens een stap met de nodige uitdagingen. Slimme systemen betekenen immers aandacht voor integratie, cybersecurity, communicatieprotocollen en standaardisering. Daarbij volgen marktcycli elkaar steeds sneller op en zal het nodig zijn om structureel te investeren in nieuwe netwerken en kennis.
Praktijkervaring
Het eerste hoofdstuk van het trendrapport geeft een overzicht van de praktijkervaring met ledverlichting (figuren 1 en 2). Samenvattend wordt ledverlichting positief beoordeeld terwijl de negatieve ervaringen onder de respondenten grotendeels overeenkomen. Problemen betreffen vooral de netvervuiling door de inschakelpiek, het dimmen van led, flicker en compatibiliteit. Interessant wordt het wanneer de motivatie van de respondenten wordt meegenomen. Hierin wordt aangegeven dat veel problemen zijn te voorkomen door niet te bezuinigen op de kwaliteit, maar te kiezen voor een A-merk. Ook aandacht voor het inzetten van de juiste apparatuur en voldoende rekening houden met specifieke producteigenschappen blijkt een positieve invloed te hebben. Niet technisch, maar zeker zo essentieel, wijzen respondenten op een goede communicatie tussen fabrikanten, leveranciers, adviseurs, installateurs en eindklanten.
Innovatie
Qua innovaties is het rapport kort, maar krachtig. De afgelopen jaren is de meeste voortgang geboekt op het verbeteren van de kleurweergave, het dimmen van led en de verlichtingssterkte. Ook het lichtrendement en de levensduur worden genoemd als beste verbetering van de afgelopen twee jaar, evenals draadloze communicatie. Wanneer het om echte innovaties gaat, het rapport spreekt van ‘indrukwekkende innovaties’, dan zijn de respondenten het met elkaar eens dat smart lighting en IoT met grote afstand bovenaan staan. Het gaat hier om een verzameling van innovaties die variëren van de automatisering van de verlichtingsbesturing van een specifiek gebouw tot de mogelijkheden van nieuwe databronnen. Ook nieuwe producten die mogelijk zijn door verbeterde productieprocessen en algoritmes die de gebruikerservaring verbeteren, behoren tot deze groep. Ten aanzien van innovatieve toepassingsmogelijkheden worden de agrarische en transportsector genoemd.
Kwaliteit binnenverlichting
Hoewel led populair is door het lage energieverbruik, is het belangrijk om het hoofddoel van verlichting niet uit het oog te verliezen. Steeds meer onderzoeken wijzen uit dat een goede kwaliteit verlichting bijdraagt aan het menselijk welzijn en hiermee ook aan een hogere productiviteit. Om die reden maakt de commissie Verlichting van Techniek Nederland zich, samen met strategische partners als Wij Techniek, nla en nsvv, sterk voor een marktbenadering met kwaliteit als uitgangspunt. Dit betekent dat de uiteenlopende partijen in de keten voldoende kennis moeten hebben van alles aspecten die met een ‘goede verlichting’ samenhangen.
Terry Heemskerk van Techniek Nederland: ‘Het gaat daarbij niet alleen om kennis van laagspanning, maar ook van nieuwe systemen als smart lighting of concepten als ‘Light as a service’. Om die reden wordt er gewerkt aan een cursus binnenverlichting met bijbehorend examen en tevens een nieuwe erkenningsregeling die medio oktober beschikbaar zal zijn bij InstallQ. Hiermee kunnen installatiebedrijven aantonen dat zij voldoende kennis hebben om een verlichtingsinstallatie goed en veilig aan te leggen.
Toekomstige recycling
De recycling van lampen en armaturen is in handen van LightRec als onderdeel van de Vereniging nvmp (Nederlandse verwijdering metalelektro producten). Vanuit Brussel moeten producenten van lampen en armaturen jaarlijks 65 procent inzamelen, afgezet tegen nieuw op de markt gebracht apparatuur in de drie jaar ervoor. Voor oude tl-, spaar- en gasontladingslampen ligt dit percentage op 80 procent, maar voor ledverlichting is dit eenvoudig nog niet mogelijk.
Gied van Hoorn, directeur van de stichting LightRec: ‘Ledlampen en -armaturen gaan nu eenmaal lang mee – tot zo’n 20 jaar – wat betekent dat het aandeel dat de afgelopen 3 jaar op de markt wordt gebracht, niet nu al voor 65 procent terugkomt. Sterker nog: het afgelopen jaar bedroeg het aandeel ledlampen binnen het totale volume ingezamelde verlichting minder dan 2 procent, terwijl ongeveer tweederde van de verkochte lampen een ledlamp is. Voor armaturen geldt een soortgelijk probleem terwijl het inmiddels niet alleen verplicht is om professionele armaturen in te zamelen, maar tevens consumentenarmaturen. Praktisch gezien gaat de op de markt gebrachte hoeveelheid armaturen verdubbelen terwijl de inzameling nog moet opstarten.’
De markt
In het deel ‘marktontwikkeling en trends’ wordt onder andere de vraag gesteld: ‘Wat zijn uw verwachtingen van de volgende vier grote trend in de ledverlichtingsmarkt voor de komende 5 jaar?’. 93 procent is positief tot zeer positief over een verdergaande ledificatie, direct gevold door smart lighting die is onderverdeeld in sensor- en communicatietechnologie. Ook ‘human centric lighting’ wordt genoemd evenals de circulaire economie. Wat de laatste drie verwachtingen betreft is wel nog een significant deel sceptisch, respectievelijk 18, 16 en 25 procent (figuur 3). De weerstand van de respondenten tegen smart lighting communicatietechniek en human centric lighting hangt samen met het idee dat deze technieken nog niet voldoende zijn uitontwikkeld, dat er op dit moment alternatieven zijn die (nu nog) beter toepasbaar zijn en de kosten. Bij human centric lighting wordt opgemerkt dat er ook nog onvoldoende kennis is ontwikkeld over de toepassingen en gezondheidseffecten. De negatieve beoordelingen van de circulaire economie worden door de respondenten gekoppeld aan het feit dat er nog onvoldoende wordt gerecycled en dat de sector nog niet gereed is om verdere stappen te nemen. Daarnaast is er onvoldoende duidelijkheid over de levenscyclus van de grondstoffen. Gelijksoortige cijfers zijn genoteerd wanneer het gaat om de verwachting dat de verschillende soorten producten ook daadwerkelijk worden toegepast. Meer dan de helft gaat uit van de toepassing van led in geïnstalleerde binnenverlichtingsinstallaties, terwijl de andere vier trends een stuk minder positief worden beoordeeld. De sensoren winnen het bij smart lighting wel ruim van de communicatietechnologie terwijl slechts 22 procent denkt dat dit op een circulaire manier zal gebeuren. Tot slot wordt gevraagd naar de meest kansrijke afzetmarkten in de komende twee jaar. Utiliteit staat bovenaan en wordt gevolgd door de (semi)overheid en de industrie. Hierna komen particulieren, zorg, onderwijs, cultuur en sport en tot slot de agrarische en de transportsector. Qua specifieke toepassingen worden kantoorverlichting en straatverlichting het meest genoemd.
Uitdagingen en beleid
Het laatste deelthema richt zich op uitdagingen en beleid: wat moet er in de nabije en verdere toekomst gebeuren om de volle potentie van led te benutten? Ook bij deze vraag is er een antwoord dat met kop en schouders boven de rest uitsteekt: het vergroten van het kennisniveau en opleidingsmogelijkheden. Daarnaast logischerwijs aandacht voor de toepassing van smart lighting en IoT, maar tevens ook voor de technische aspecten die nu nog zorgen voor storingen, netvervuiling en harmonische vervuiling. Zorgen omtrent deze minder goede eigenschappen, zijn gebaseerd op de verwachting dat er op grote schaal zal worden overgestapt op led in combinatie met een sterkte toename in het aantal laadpalen voor elektrische voertuigen en elektrische verwarming. Op de vierde, vijfde en zesde plaats staan de prijs-kwaliteitverhouding, de veiligheid en betrouwbaarheid en de normering en standaardisatie.
Normalisatie
Snelle ontwikkelingen vragen om snelle normalisatie weet Jaap Nuesink van Dekra Certification. ‘Onder andere connectivity, energiebesparing en circulaire economie leggen momenteel de accenten op normalisatie’, geeft hij aan. Wat betreft connectivity heeft een consortium waarin onder andere Shaga en DiiA (dali) zitting hebben, nieuwe interfaces ontwikkeld. Een bestaand en succesvol voorbeeld is de connectivity plug voor openbare verlichting die zal worden gevolgd door een interface voor binnenverlichting. Nuesink: ‘Verder is de Led-richtlijn alweer even van kracht en doen laboratoria er alles aan om capaciteit uit te breiden; de vraag is groot, de complexiteit van de producten neemt toe en de grenzen tussen de producten vervagen. Verder zijn er nieuwe normen gepubliceerd om stroboscopisch effect en flicker te meten, wat nodig is in het kader van gezondheid en productiviteit.’
Tot slot: sinds 1 januari moet alle verlichting in eprel (European product registry for energy labelling) worden geregistreerd. Nog niet alle fabrikanten weten dit of doen dit. Toch is dit belangrijk aangezien het nieuwe energielabel binnenkort wordt geïntroduceerd en direct gekoppeld is aan eprel.
Wet- en regelgeving
De grootste uitdaging zien respondenten uiteindelijk in het standaardiseren van de ledproducten in de komende 5 jaar, het creëren van uniformiteit in de informatievoorziening, het instellen van kwaliteitseisen en verplichte certificering. De wet- en regelgeving waarin led betrokken is, richt zich nu namelijk nog hoofdzakelijk op het energiezuinige karakter van led dat naar voren komt in bijvoorbeeld de eml (erkende maatregelen lijst) die wordt gebruikt om eenvoudiger aan de energiebesparingsverplichtingen te voldoen. Deze wordt momenteel geüpdatet en er wordt gekeken naar verbreding om een zo groot mogelijk potentieel aan ledverlichting binnen de criteria te laten vallen. Kwaliteitseisen, vertaald naar een label of certificering of in elk geval het herkenbaar maken van de kwaliteit, is echter minimaal zo belangrijk. Onder andere om producten beter te kunnen beoordelen en een goede vergelijking te kunnen maken tussen producten onderling. Dit zou tevens een gunstig effect hebben op de prijs/kwaliteit-verhouding. Verschillende respondenten zien wat dat betreft een uitdaging in het behouden van de kwaliteit wanneer er meer druk komt op de prijzen. Naast kwaliteitseisen wordt tevens gesproken over nationale regelgeving en normering, het waarborgen van striktere veiligheidseisen en verplichting van ledverlichting. Tevens wordt in internationaal verband gevraagd om striktere regels die de kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid van geïmporteerde producten beter waarborgen. Tot slot wordt aangegeven dat er behoefte is aan onafhankelijk onderwijs en voorlichting, gericht op zowel eindklanten als led-professionals. Onafhankelijk advies en informatie wordt als een taak van de overheid gezien.
Toegankelijkheid
Kijkend naar de meest prominente innovatie – smart lighting en IoT – beschrijft het rapport de wens om de technologie toegankelijker te maken. Daarnaast wordt de circulaire economie gekenmerkt als een serieuze uitdaging; dit ondanks de negatieve beoordeling van deze trend. Zo wordt er gesproken over meer recycling, alternatieven vinden voor schadelijke grondstoffen en internationale samenwerking om de gehele keten te betrekken (zie kader Toekomstige recycling). Inmiddels is op dit vlak al het een en ander aan regelgeving ontwikkeld. Zo vereist de ‘one lighting directive’ dat verlichting moet zijn te repareren. Tevens zijn de rendementseisen verhoogd, zal de T8 tl-buis uitfaseren en zijn er nieuwe eisen met betrekking tot de behalen rendementen voor drivers.
Investeringsklimaat
Of de overheid een rol speelt in de ledverlichtingsmarkt? En zo ja: wat moet de politiek doen om het investeringsklimaat voor ledverlichting te verbeteren? De meeste antwoorden op die vraag waren gerelateerd aan subsidies voor led en kwaliteitseisen. Meer en bredere subsidies die led toegankelijk maken voor meer doelgroepen en een uitbreiding van subsidies voor bijvoorbeeld circulaire processen. Een deel van de respondenten ziet geen heil in opschaling of vindt dat de overheid hierin helemaal geen rol hoort te spelen.
Informatie
Het trendrapport is te downloaden via
www.led-elektro.nl/trendrapport/
Tekst: ing. M. de Wit – Blok
Fotografie: Industrie
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief.