April 2020
‘Regeren is vooruitzien, maar je moet het wel durven’
SCENARIO2040 schetst uitersten voor mogelijk toekomstbeeld
Met de publicatie van SCENARIO2040 lanceerde de technische sector de scenario’s die een toekomstbeeld schetsen met de rol die de technische bedrijven daarin kunnen vervullen. Het gaat om twee uiterste scenario’s die heel beeldend de verschillende uitgangspunten schetsen en de consequenties tonen. Kiezen we voor welvaart of wordt het toch welzijn? Of bewandelen we straks een middenweg? Meer nog dan het in 2018 gelanceerde CONNECT2025 helpt SCENARIO2040 de technische sector bij het bepalen van haar strategie voor de lange termijn.
Met SCENARIO2040 kijkt de sector 20 jaar vooruit. Dit maakt het rapport interessant voor vele doelgroepen, niet in de laatste plaats voor de jongeren die nog aan het begin van een carrière in de technische sector staan. De scenario’s die hier zijn uitgewerkt, zijn geen voorspellingen, maar beschrijven uitersten van hoe de toekomst eruit kan zien, wat dit betekent en hoe de technische sector daarop kan anticiperen. Het is bedoeld, zoals de opstellers (Panteia en De Ruijter Strategie, in opdracht van Techniek Nederland, Wij Techniek, Isso en TVVL) van het rapport schrijven, om te inspireren, te agenderen, uit te dagen, uit te nodigen tot gesprek en de gedachten te prikkelen. En als je het rapport leest, dan gebeurt dat ook. De toekomstbeelden worden ondersteund met denkbeelden van experts en stakeholders, op basis waarvan een zo realistisch mogelijk beeld wordt geschetst.
Twee scenario’s
In totaal bevat de bronnenlijst vele tientallen geschreven rapporten en documenten, maar ook interviews met zo’n vijftien specialisten. Een van die mensen is Jacques van der Krogt, de voorzitter van de Commissie Innovatie van Techniek Nederland. ‘Na de publicatie van CONNECT2025 kregen we al snel van verschillende partijen de vraag ‘Wat is er verder?’. Wij zijn van mening dat deze scenariostudie, zoals we die nu presenteren, daarop het antwoord is. Hierin zal men zien dat we tal van zekerheden benoemen, maar gelijktijdig ook de onzekerheden. Die nemen de samenstellers vervolgens als uitgangspunt om – in deze studie – twee scenario’s te schetsen die je als twee uitersten kunt bestempelen. Het ene scenario beschrijft ‘De vlucht vooruit’; een scenario waar behoud en stijging van onze welvaart centraal staat. Het andere scenario wordt omschreven als de ‘Green New Deal’; een scenario waar de mens, de natuur en ons milieu de focus vormen. Je moet deze tegenover elkaar zetten om de verschillende mogelijkheden duidelijk te maken.’ ‘Ik denk dat iedereen zal beseffen dat geen van deze scenario’s exact werkelijkheid zullen worden. Het zal ergens daar tussenin uitkomen. Maar of dat meer in de richting van het ene of het andere scenario zal zijn, dat weten we nu niet.’
De scenario’s zijn geen voorspellingen, maar beschrijven uitersten van hoe de toekomst eruit kan zien
Richting kiezen
Volgens Van der Krogt zijn deze scenario’s vooral behulpzaam zodra je keuzes gaat maken. Elk scenario heeft een hoog ‘what if…’ gehalte in zich. Stel je voor dat je dit doet of dat je die richting kiest. Wat betekent dit dan voor jou als ondernemer, voor jou als werknemer, voor jouw organisatie, of voor jou als stakeholder? In het scenario dat in het rapport als ‘De vlucht vooruit’wordt bestempeld, gaan we collectief door op de vertrouwde voet van het economische model met welvaartsgroei als hoogste doel. In dit scenario, zo is de verwachting, zullen we via economische marktinstrumenten en technologie uiteindelijk alle problemen oplossen. De invloed van de overheid zal daarin beperkt zijn. Vooral de grote technologiebedrijven, zoals die nu al zichtbaar zijn met Google, Facebook, Apple, maar ook Alibaba, Uber of Tesla, worden leidend in deze ontwikkeling. ‘Bij de vlucht vooruit verwachten we dat er een tweedeling ontstaat waarbij er sprake is van óf een technologiebedrijf óf een installatiebedrijf.In dit scenario zal een installatiebedrijf een specialist worden. Het betekent in dit geval dat een installatiebedrijf in de keten van die grote technologiebedrijven als dienstverlener fungeert. Of een bedrijf wordt - meestal in een niche - zelf een dominant technologiebedrijf’, zegt Van der Krogt.
Verschillen worden groter
De kanttekening bij het scenario ‘De vlucht vooruit’ is dat we, zo schrijven de rapporteurs, waarschijnlijk de doelstellingen uit het klimaatakkoord niet halen en de maatschappelijke verschillen groter worden. Bedrijven hebben (te) veel macht en overheden kunnen niet daadkrachtig sturen. Ook wordt de invloed van oosterse landen en bedrijven bijzonder groot. Werkweken worden steeds langer, 60 uur of meer, om welvaart te behouden. ‘Die groeiende invloed van oosterse bedrijven zal zich in elk scenario op een dominante wijze ontwikkelen. Het is alleen de vraag hoe wij daarmee omgaan’, zegt Van der Krogt. ‘Maar hun dominantie is duidelijk. Als je ziet dat ze nu al in minder dan één week een ziekenhuis uit de grond stampen. En tegelijk zien we de dominantie van data, die nu bij bedrijven als Facebook en Google zit. Zij zijn vooralsnog niet bereid om die data vrij ter beschikking te stellen. De vraag is hoe onze overheden daarop gaan reageren.’
Herstellen van schade
In het andere scenario, omschreven als de ‘Green New Deal’, gaat het roer radicaal om. In deze ontwikkeling ligt de nadruk op het welzijn van mens, natuur en milieu. De acties zullen gericht zijn op het herstellen van schade en de technologie moet dat mogelijk maken. De verwachting is dat we, als we het echt willen, in 2040 al 90 procent van onze energie duurzaam opwekken met behulp van wind en zon. Ook het terugwinnen van grondstoffen uit afval zal een grote rol spelen, naast het herbruikbaar maken van materialen die we nieuw gaan toepassen. Circulair wordt de norm, ondanks dat we mogelijk ook grondstoffen uit de zeebodem kunnen winnen. Onze maatschappij - vooral de Generatie Z - zal samen met de overheid de grote bedrijven dwingen tot het betalen van meer belasting en het vergoeden van de milieuschade. Milieukosten zullen in de prijzen worden verwerkt. Investeren gebeurt binnen dit scenario bijna alleen nog maar in duurzame initiatieven die voldoende circulaire economische waarde opleveren. Daarnaast zullen de grote techbedrijven worden opgeknipt om het ‘too big to fail’ principe te voorkomen.
Welvaart versus welzijn
‘De bedrijven die actief zijn in het scenario ‘Green New Deal’ zullen meer concurrentie in een open economie ervaren’, denkt Van der Krogt. ‘De consument zal om steeds meer digitalisering vragen, waarbij de technologie meer gereguleerd zal zijn. Ook zal circulariteit de onderliggende drijfveer worden in de bedrijfsmodellen van technische bedrijven.’ Het komt er in het kort op neer, zo zegt ook Van der Krogt, dat de beide scenario’s een ander, hoogste doel nastreven: welvaart in het ene en welzijn in het andere. ‘Een maatschappij die protesteert en actie voert voor het behoud van welvaart, vertegenwoordigt het scenario van de vlucht vooruit. En dat snap ik ook. Het is logisch dat je voor je eigen bestaan en onderneming opkomt. Tegelijk moeten we wel iets doen aan de stikstofproblematiek. Het feit dat droogterecords en bosbranden wereldwijd tot steeds grotere problemen leiden, moeten we ook onder ogen zien. We moeten keuzes maken, en elke keuze geeft een reactie. Actie is reactie. Geen actie is overigens ook een actie.’
Beide scenario’s streven een ander, hoogste doel na: welvaart in het ene en welzijn in het andere
Technische zekerheidjes
Hoewel de scenario’s allesbehalve in beton gegoten draaiboeken voor de toekomst zijn, worden de technologieën waarop de scenario’s zijn gebaseerd wel als ‘zekerheidjes’ omschreven. Of, zoals Van der Krogt het zegt: ‘de uitgangspunten voor de scenario’s zijn allemaal bekende en vaststaande ontwikkelingen.’ Of het nu gaat om de opkomst van artificial intelligence, photonica, robotisering, nanotechnologie en bioprinting; de technieken zijn stuk voor stuk beschikbaar. Als het om de toepassing ervan gaat, kennen we nog maar een topje van de ijsberg. De vier grote ontwikkelingen die voor de komende jaren bepalend zijn, worden in SCENARIO2040 kortweg aangeduid met BANG: bits, atomen, neutronen, genen. Oftewel de toepassing van data, met nanotechnologie naar microrobots, kunstmatig ons brein versterken en met gentechnologie mensen, dieren en planten beïnvloeden. Door al die nieuwe technologie zullen veel van onze huidige banen verdwijnen. Welk scenario het ook wordt: om- en bijscholing is noodzakelijker dan ooit. Een leven lang leren en jezelf blijven ontwikkelen is voor elk mens onontkoombaar. De rapporteurs stellen ook dat Generatie Z (geboren tussen 1996 en 2010) een grote invloed heeft op de ontwikkeling van de scenario’s. Zij zijn opgegroeid in een tijd dat het niet alleen goed ging. Ze hebben de kredietcrisis, banenverlies en krimpende budgetten meegemaakt en ze zijn bekend met een instroom van immigranten en (klimaat)vluchtelingen. Het is een generatie die daardoor bewuster leeft en bezig is met realistische doelstellingen. Ze zijn gemiddeld meer maatschappelijk betrokken dan vorige generaties. Het moet blijken of zij, als digital natives, bereid zijn om in actie te komen tegen misstanden en ook oudere generaties kunnen enthousiasmeren om traditionele denkwijzen aan te passen.
Knetterharde ontwikkelingen
Het doel van SCENARIO2040 is om de technische sector te helpen bij het bepalen van hun strategie. Het is uiteindelijk aan elke individuele lezer van het rapport om te bepalen wat hij of zij met deze inzichten doet. Een aantal ontwikkelingen richting 2040 zijn ‘knetterhard’, zoals een warmer klimaat, een groeiende populatie en verdere technologisering van de maatschappij. ‘We geven inzicht in hoe de technologie en onze maatschappij zich ontwikkelt; dat is wat wij willen bereiken. Regeren is vooruitzien, maar dat moet je wel durven. Hoe jij als ondernemer, werknemer of organisatie je daarop voorbereidt en hoe je dat vertaalt naar je eigen werk, je functie of je bedrijf, bepaalt uiteindelijk welk scenario zich ontvouwt. De scenario’s die we hebben opgeschreven helpen je bij het bepalen van de strategie die het beste bij jou past.’ Eén ding staat volgens Van der Krogt wél vast: ‘De technische sector speelt een prominente rol in de grote maatschappelijke vraagstukken die in 2040, en in de aanloop daar naar toe, zullen spelen.’
Tekst: Rob van Mil, freelance publicist.
Fotografie: Industrie, Eric de Vries.
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief.