juli/Augustus 2025
RET’s innovatieve route naar duurzame toekomst
Transformatie van energiebeheer in Rotterdam
RET staat voor een uitdaging. Met de snelle elektrificatie van het openbaar vervoer en de toenemende energievraag in stedelijke gebieden, is het noodzakelijk om een efficiënt, duurzaam en toekomstbestendig energienetwerk te creëren. Ook voor RET speelt netcongestie en heeft men op sommige locaties in de stad problemen met de energievoorziening. Het Rotterdamse vervoersbedrijf heeft deze uitdaging aangepakt door de rol van netbeheerder met GDS-status op zich te nemen.
Een GDS-status (grid distribution system) is een specifieke netbeheerderstatus die organisaties in staat stelt een eigen energienetwerk te beheren en zowel interne als externe afnemers van stroom te voorzien. In Nederland wordt deze status gereguleerd door de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Het is gebonden aan strikte voorwaarden. Alleen organisaties met een eigen energienetwerk, zoals RET, kunnen hiervoor in aanmerking komen.
Met de GDS-status kan RET energie distribueren via haar eigen infrastructuur, zoals bovenleidingen en metrokabels, zonder afhankelijk te zijn van het reguliere net van Stedin. Dit biedt de mogelijkheid om lokaal vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Bovendien mag RET wettelijk tot 49 procent van haar energiecapaciteit leveren aan externe partijen, zoals bedrijventerreinen en logistieke knooppunten. Hierdoor kan ze een bijdrage leveren aan het verlichten van regionale energietekorten.
Dankzij de GDS-status heeft RET verschillende innovatieve energieoplossingen kunnen ontwikkelen. Voorbeelden hiervan zijn het hergebruik van remenergie, de implementatie van EOV-hubs (energieopslag en verdelingshubs) en de oprichting van een Energiebank. Met deze initiatieven bouwt RET aan een slimmer, flexibeler en duurzamer energienetwerk.
‘Benutten remenergie metro’s levert energiebesparing op van 5 tot 10 procent’
Energievraag Rotterdam
Deze ontwikkelingen zijn pure noodzaak, want de vraag naar elektrische energie in Rotterdam neemt razendsnel toe. OV-bedrijven moeten uiterlijk in 2030 volledig emissievrij opereren. Dit betekent dat naast trams en metro’s ook bussen volledig elektrisch zullen rijden, terwijl tegelijkertijd de vervoersfrequenties en -capaciteiten toenemen. In Rotterdam-Zuid ervaart RET nu al op bepaalde locaties regelmatig energietekorten, vooral tijdens grootschalige evenementen. Leo Vliegenthart, integraal systeembeheerder bij RET: ‘Dit vormt een serieuze uitdaging, zeker omdat conventionele oplossingen, zoals de bouw van extra onderstations, kostbaar, tijdrovend en ruimtelijk lastig te realiseren zijn.’
Daarnaast groeit de behoefte aan elektrische laadpunten in Rotterdam, onder meer voor bestelwagens en stadslogistiek. RET ziet hierin kansen om haar bestaande infrastructuur breder in te zetten.
Een van de belangrijkste initiatieven van RET is het benutten van remenergie van metro’s en trams. Wanneer voertuigen afremmen, komt een aanzienlijke hoeveelheid energie vrij die voorheen als warmte verloren ging. Dankzij de installatie van bidirectionele inverters kan deze energie nu worden teruggevoerd naar het netwerk of opgeslagen in batterijen.
‘Bij metro’s levert deze technologie een energiebesparing op van 5 tot 10 procent over het gehele metronetwerk’, vertelt Vliegenthart. Voor trams wordt een andere aanpak gehanteerd. Door batterijen op het dak te installeren, kan remenergie lokaal worden opgeslagen en direct worden ingezet voor andere trams in de omgeving. Dit verlaagt piekbelastingen en versterkt de stabiliteit van het netwerk. Het plaatsen van batterijen op tramdaken kan daarom een belangrijke overweging worden bij de aanschaf van nieuw materieel.
Bidirectionele inverters: bij metro’s leidt deze technologie tot een energiebesparing van 5 - 10 procent op het totale metronetwerk.
Remenergie
Een andere innovatieve ontwikkeling is de Energiebank, ontwikkeld in samenwerking met Strukton. Deze compacte en verplaatsbare oplossing maakt het mogelijk om lokaal opgewekte energie op te slaan en flexibel in te zetten. Conventionele onderstations beslaan gemiddeld 70 m2 en vereisen een kostbare aansluiting op het Stedin-netwerk. De Energiebank neemt slechts 15 m2 in beslag en past op een dieplader. Het opslagsysteem functioneert onafhankelijk van externe netwerken. Vliegenthart: ‘De Energiebank biedt ons de flexibiliteit om piekbelastingen op te vangen zonder dat we zware netaansluitingen nodig hebben. Dit verandert de spelregels binnen ons energienetwerk.’
Op dit moment kan de Energiebank al worden opgeladen via de bovenleiding van het tramnet. In de toekomst zal dit ook mogelijk zijn met remenergie van metro’s, die deze opgeslagen energie tijdens piekmomenten kunnen inzetten. Tijdens rustige periodes kan de overtollige energie worden teruggeleverd aan het netwerk. De werking van de Energiebank is vergelijkbaar met een powerbank die we gebruiken om onze telefoon op te laden – maar dan met een capaciteit van 1 MW.
Dankzij het mobiele karakter is de Energiebank geschikt voor tijdelijke of dynamische locaties, zoals evenementen of tramremises. Vliegenthart: ‘In plaats van te investeren in dure, permanente infrastructuur, kunnen we de Energiebank eenvoudig verplaatsen naar de plekken waar op dat moment de grootste behoefte is.’
EOV-hubs
Naast interne optimalisaties streeft RET ernaar haar infrastructuur beschikbaar te stellen aan derden. Denk aan bedrijven, logistieke operators, gemeentelijke initiatieven en wellicht zelfs andere OV-bedrijven. Hiervoor ontwikkelt RET de energieopslag en verdelingshub, kortweg EOV-hub. Deze hubs maken gebruik van bestaande OV-infrastructuur, zoals bovenleidingen, in combinatie met geavanceerde opslag- en beheersystemen (EMS).
De EOV-hubs zijn ontworpen om energie op een efficiënte manier te delen. Ze kunnen bijvoorbeeld worden ingezet om elektrische bestelbussen of vrachtwagens op te laden via het tram- of metronet. Ook via de bovenleiding kan er geladen worden, denk aan bouwlocaties langs de weg of spoor. ‘Het is logisch om deze infrastructuur breder te benutten, zolang we maar ons eigen netwerk blijven prioriteren’, aldus Vliegenthart.
Elektrische bestelbussen of vrachtwagens opladen via tram- of metronet
De hubs combineren opslagbatterijen en EMS-systemen om vraag en aanbod dynamisch te beheren. Hierdoor wordt niet alleen energieverlies geminimaliseerd, maar ook piekbelasting voorkomen. ‘Externe klanten, zoals bedrijventerreinen, kunnen deze infrastructuur gebruiken, maar moeten wel rekening houden met fluctuaties in beschikbaarheid. Open communicatie met onze partners is dus cruciaal. Waar gaten in de levering ontstaan, moeten klanten zelf aanvullende oplossingen implementeren, zoals eigen batterijen.’
Slim energiebeheer
Batterijen vormen een essentieel onderdeel van de nieuwe energie-infrastructuur van RET. Ze fungeren niet alleen als buffers om piekbelastingen op te vangen, maar maken ook bidirectionele energiestromen mogelijk. Dit houdt in dat energie niet alleen kan worden opgeslagen, maar ook kan worden teruggeleverd aan het netwerk of externe afnemers.
Energiemanagementsystemen (EMS) spelen hierbij een centrale rol. Dit zijn systemen die alle energiestromen binnen het netwerk beheren, van remenergie en batterijopslag tot het beheer van externe leveringen. Vliegenthart: ‘EMS is de sleutel tot een efficiënt energienetwerk. Het systeem maakt real-time beslissingen op basis van de vraag, het aanbod en de beschikbare capaciteit – inclusief de batterijen.’
Dankzij EMS kan RET complexe energievraagstukken beheren, zoals het simultaan opladen van bussen, het ondersteunen van externe afnemers en het waarborgen van voldoende capaciteit voor de metro. Deze flexibele en dynamische aanpak versterkt de robuustheid van het netwerk en maakt het toekomstbestendig.
RET voert deze innovaties gefaseerd door. De eerste energiebank wordt momenteel getest op de locatie Laan op Zuid. De volgende stap is de opschaling naar meerdere strategische locaties, met een focus op trajecten waar de energievraag het hoogst is.
RET wil ook haar infrastructuur beschikbaar gaan stellen aan derden, zoals bedrijven, logistieke operators, gemeentelijke initiatieven en wellicht zelfs andere OV-bedrijven.
Financiële voordelen
De slimme energievoorziening van RET biedt voordelen op meerdere fronten:
• Lagere investeringskosten - Door piekbelastingen effectief te reguleren met flexibele oplossingen zoals de Energiebank, is een zware aansluiting op het Stedin-netwerk overbodig.
• Verbeterde energie-efficiëntie - Slimme opslagtechnologieën en het hergebruik van remenergie minimaliseren energieverliezen en optimaliseren het verbruik.
• Duurzaamheid - Het inzetten van lokaal opgewekte duurzame energie draagt bij aan een aanzienlijke verlaging van de CO2-uitstoot binnen het openbaar vervoer.
• Hoge mate van flexibiliteit - Dankzij het mobiele karakter van de Energiebank en de veelzijdigheid van EOV-hubs is het systeem eenvoudig schaalbaar en aanpasbaar aan veranderende energiebehoeften.
RET werkt nauw samen met externe partijen om deze visie te realiseren. Gemeenten, bedrijventerreinen en zelfs Stedin als netbeheerder hebben interesse getoond. ‘Hoewel we geen concurrent zijn van Stedin, kunnen we wel tijdelijke oplossingen bieden waar zij niet direct kunnen leveren’, benadrukt Vliegenthart.
Subsidies van het Ministerie van Economische Zaken, decentrale overheden en Europese programma’s spelen een belangrijke rol in de financiering van dit soort projecten. ‘We moeten creatief zijn in het vinden van middelen en partners om deze transitie te versnellen.’
Als OV-bedrijf ziet RET haar nieuwe rol als netbeheerder als een kans om energiebeheer in stedelijke gebieden te transformeren. Volgens Vliegenthart is dit pas het begin: ‘Over tien jaar zal vraag en aanbod zichzelf reguleren. Onze infrastructuur zal dan volledig geïntegreerd zijn met andere netten. Samenwerking wordt de norm.’
Door samen te werken met windmolenparken en andere duurzame energiebronnen, wil RET haar netwerk verder verduurzamen. Bijvoorbeeld door windenergie te gebruiken om batterijen sneller te laden. Deze integratie met externe bronnen zal niet alleen de flexibiliteit vergroten, maar ook bijdragen aan bredere stedelijke en landelijke duurzaamheidsdoelen.
RET-aanpak voorbeeld voor andere steden en OV-operators
Moderne energienetwerken
De aanpak van RET als netbeheerder met de GDS-status is een interessant voorbeeld van hoe een efficiënt, duurzaam en toekomstbestendig energienetwerk kan worden opgezet binnen stedelijke infrastructuren. Door strategisch gebruik te maken van hergebruikte remenergie, de implementatie van EOV-hubs en de ontwikkeling van een Energiebank, bouwt RET aan een slimmer en flexibeler energienetwerk. Dit innovatieve systeem helpt niet alleen bij het optimaliseren van energiegebruik binnen het openbaar vervoer, maar draagt ook bij aan een bredere energietransitie in de stad.
RET test bovendien vooraf allerlei verschillende scenario’s en oplossingen. ‘Bijvoorbeeld om het potentieel van remenergie te maximaliseren’, vertelt Vliegenhart. ‘We gebruiken hiervoor geavanceerde software van Kruch om simulaties uit te voeren, zodat we precies kunnen zien waar en wanneer de meeste energie beschikbaar komt. Deze data gebruiken we om onze infrastructuur verder te optimaliseren.’
Daarnaast speelt samenwerking met externe partners een cruciale rol in de verdere uitrol en opschaling van deze innovaties. Door synergie te zoeken met netwerkbeheerders, energieleveranciers en industriële partners kan RET haar infrastructuur breder inzetten, bijvoorbeeld voor stadslogistiek en elektrisch laden voor derden. Verder maken subsidies en steunprogramma’s vanuit de overheid en de Europese Unie het mogelijk om innovatieve energieoplossingen sneller te realiseren en economisch haalbaar te maken. De RET-aanpak kan dan ook als voorbeeld dienen voor andere steden en OV-operators, die op zoek zijn naar efficiënte en duurzame methoden om hun energienetwerken te moderniseren.
Organisatorische aspecten
Bij het opzetten en organiseren van dit soort projecten, spelen verschillende organisatorische aspecten een belangrijke rol:
1. Projectmanagement en planning - Het opzetten van een slimmere energievoorziening vereist een gedetailleerd projectplan. Dit plan moet alle fasen van het project omvatten, van de initiële planning en ontwerp tot en met de implementatie en evaluatie.
2. Stakeholder management - Een succesvol project vereist goede communicatie en samenwerking met alle betrokken partijen. Dit omvat niet alleen interne teams, maar ook externe partners zoals gemeenten, bedrijven en andere netbeheerders.
3. Technologische integratie - De integratie van nieuwe technologieën zoals remenergie, EOV-hubs en Energiebanken vereist een goed begrip van de technische aspecten.
4. Financiering en budgetbeheer - Het verkrijgen van subsidies en steunprogramma’s is cruciaal voor de financiering van dit soort projecten. Adviseurs en consultants moeten creatief zijn in het vinden van middelen en partners om de transitie te versnellen.
5. Risicobeheer - Elk project brengt risico’s met zich mee. Het is belangrijk om deze risico’s te identificeren en te beheren. Dit omvat technische risico’s, financiële risico’s en operationele risico’s.
6. Opleiding en capaciteitsopbouw - De implementatie van nieuwe technologieën en systemen vereist vaak opleiding en capaciteitsopbouw.
7. Evaluatie en aanpassing - Het is belangrijk om het project regelmatig te evalueren en aan te passen op basis van de verkregen inzichten. Dit helpt om het project op koers te houden en om eventuele problemen tijdig op te lossen.
8. Duurzaamheid en milieu-impact - Duurzaamheid en milieu-impact zijn belangrijke aspecten van dit soort projecten. Het is uiteraard belangrijk dat het project bijdraagt aan duurzaamheidsdoelen en dat de milieu-impact zo laag mogelijk wordt gehouden. Dit omvat het gebruik van duurzame materialen en technologieën, evenals het minimaliseren van energieverlies en CO2-uitstoot.
9. Regelgeving en compliance - Wet- en regelgeving spelen hier een hoofdrol. Naast Europese en landelijk geldende regels, kunnen ook lokale vereisten een rol spelen.
10. Innovatie en continue verbetering - Innovatie en continue verbetering zijn essentieel voor het succes van dit soort projecten. Dit helpt om het project efficiënter en effectiever te maken en om de toekomstige behoeften te voorzien.
Wat is een GDS-status?
Een Grid Distribution System (GDS) is een specifieke netbeheerderstatus die het organisaties mogelijk maakt om een eigen energienetwerk te beheren en stroom te leveren aan interne én externe afnemers. In Nederland wordt deze status gereguleerd door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en kent strikte voorwaarden. Alleen partijen met een eigen energienetwerk, zoals RET, kunnen deze status aanvragen.
Met de GDS-status kan RET energie distribueren via haar eigen netwerk, zoals bovenleidingen en metrokabels, zonder afhankelijk te zijn van het reguliere net van Stedin. Dit biedt flexibiliteit om lokaal vraag en aanbod te balanceren. Daarnaast mag RET wettelijk maximaal 49 procent van haar energiecapaciteit beschikbaar stellen aan externe partijen, zoals bedrijventerreinen en logistieke hubs. Hiermee kan RET een essentiële rol spelen in het oplossen van regionale energietekorten.
Tekst: Robbert Hoeffnagel
Fotografie: RET, E. Fecken, Rick Keus
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief