Standaarden aanpassen voor het veranderende klimaat

Impressie voor ruimte voor groen op, aan en in bebouwd gebied in de R. Fruinstraat in Rotterdam.

Verkenning

De eerste zogeheten ‘verkenningen’ zijn inmiddels in gang gezet, onder meer wat betreft de opvang en afvoer van hemelwater. ‘In het veranderende klimaat vallen er meer extreme buien en is het vaker langere tijd achter elkaar droog’, stelt OSKA. Zowel extreme neerslag als droogte kunnen schade aan gebouwen en andere bouwwerken veroorzaken. ‘Door daar in het ontwerp van de gebouwde omgeving rekening mee te houden, is de schade te beperken. Zo kan er in het ontwerp bijvoorbeeld rekening worden gehouden met de opvang en afvoer van regenwater.’
Als onderdeel van deze verkenning heeft OSKA de bestaande standaarden die gaan over opvang en afvoer van hemelwater in kaart gebracht en beoordeeld in hoeverre ze rekening houden met veranderende neerslagpatronen als gevolg van klimaatverandering. Uit de verkenning is gebleken dat de meeste standaarden al rekening houden met extreme neerslag en droogte. Alleen enkele verouderde standaarden moeten daarop worden aangepast. De werkzaamheden voor deze verkenning zijn overigens nog niet afgerond, maar dat geldt ook voor andere verkenningen die OSKA in gang heeft gezet.
Daarnaast is gekeken naar infiltratie van hemelwater. ‘Omdat extreme neerslag en droogte in de toekomst vaker gaan optreden, willen overheden water vasthouden in plaats van het snel af te voeren. Hiermee sluiten ze aan bij de doelstelling van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie om Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig in te richten.’
Er zijn verschillende systemen om water te laten infiltreren in de bodem. Het doel van de verkenning van standaarden rond hemelwater is om na te gaan of er nieuwe standaarden nodig zijn voor ontwerpen van waterinfiltratie en waterberging. Een van de vragen die hierbij speelt is of deze standaarden dan de kwaliteit van de maatregelen moeten beschrijven. En welke eisen stellen belanghebbenden daar dan aan? Uit de verkenning blijkt dat overheden en uitvoerders inderdaad een sterke behoefte hebben aan een standaard die de kwaliteit van de maatregelen nauwkeurig beschrijft. In de praktijk bestaat deze nu niet. Deze actuele standaard zou onder meer de aanleg, het ontwerp, het onderhoud en de monitoring moeten beschrijven.

Zorgen dat standaarden nieuwbouw en renovatie rekening houden met klimaatverandering

Maatregelen

Een actieteam is nu met dit onderwerp aan de slag. In een separaat document valt te lezen dat leden van dit team met name kijken naar praktijkdocumenten voor openbaar gebied. In het bijzonder gaat het dan om de Kennisbank Stedelijk Water van stichting Rioned, documenten van Crow, en praktijkdocumenten voor particulier terrein (met name van Isso).
Het is nodig om deze informatie en documenten in onderlinge samenhang te actualiseren, stelt OSKA. Daarbij wordt gebruikgemaakt van actuele inzichten uit praktijkonderzoek, zoals het RAAK-onderzoek ‘Groen-blauwe oplossingen’ en ideeën als de ‘waterbergende weg’. In aanvulling hierop is het volgens OSKA nodig dat Nen een verbindend document opstelt – in OSKA-terminologie heet dat een ‘paraplu-document’ – met daarin de gemeenschappelijke definities, bepalingsmethodes en default-waardes. Deze informatie kan dan weer worden gebaseerd op de hiervoor genoemde kennisdocumenten. Dit paraplu-document is met name bedoeld voor verwijzingen in (toekomstige) wet- en regelgeving.
De betrokken standaardisatie-organisaties hebben toegezegd om dit in samenspraak te realiseren. De aan OSKA verbonden overheden en marktpartijen zetten zich bovendien in om dit te helpen realiseren en te zorgen dat standaarden bekend zijn en daadwerkelijk worden toegepast.

Groene buitenruimte bij een bedrijf in Veldhoven.

Gebouwde omgeving

Interessant is daarnaast het werk dat OSKA verricht voor de gebouwde omgeving. Hier zijn al twee verkenningen voor uitgevoerd: Verkenning Koeling van gebouwen en Verkenning Hitte in de buitenruimte.
In het veranderende klimaat wordt het vaker warm en duren warme periodes langer. Hierdoor is er steeds meer behoefte aan koele plekken en koele gebouwen. Door daar in het ontwerp van de gebouwde omgeving rekening mee te houden, is er minder aanvullende koeling nodig is. Met goede isolatie en het creëren van meer schaduw daalt de behoefte aan dure en vervuilende koelinstallaties.
Omdat standaarden hierbij uiteraard een belangrijke rol spelen, brengt OSKA momenteel in kaart in hoeverre deze standaarden rekening houden met de stijgende koelbehoefte als gevolg van klimaatverandering. Uit de verkenning is inmiddels al gebleken dat de bestaande standaarden zich meer richten op verwarming dan op koeling. Er wordt nog geen rekening gehouden met de stijgende koelbehoefte door klimaatverandering. Volgens OSKA moeten de standaarden daarop dus worden aangepast.
Om dit te realiseren, heeft OSKA een intentieverklaring opgesteld waarin afspraken staan om ervoor te zorgen dat standaarden voor nieuwbouw en renovatie rekening houden met klimaatverandering. Deze afspraken zijn er vooral op gericht dat gebouwen ook in de toekomst koel kunnen blijven, zonder dat hiervoor airco moeten worden gebruikt.
Een tweede verkenning heeft betrekking op hitte in de buitenruimte. ‘Omdat we vaker te maken krijgen met warme periodes, wordt hittestress een steeds groter probleem’, stelt het overlegorgaan vast. ‘Vooral kwetsbare mensen kunnen zelfs aan hittestress overlijden. Om hittestress tegen te gaan, helpt het om de buitenruimte hittebestendig in te richten’. Daarom is in deze verkenning in kaart gebracht op welke punten gemeenten en andere partijen het nodig vinden om (nieuwe) kennis en inzichten over hitte in de buitenruimte te verankeren in standaarden. De verkenning doet ook hier concrete aanbevelingen voor.

Stresstesten

Ook besteedt OSKA aandacht aan de inzichten uit klimaat-stresstesten (www.klimaateffectatlas.nl). Dit idee is de laatste jaren belangrijk geworden als methodiek om de impact van specifieke ontwikkelingen te kunnen voorspellen en inschatten. Met een stresstest kan in het kader van klimaatadaptatie in kaart worden gebracht hoe kwetsbaar een gebied is voor hitte, wateroverlast, droogte en overstromingen.
Overheden zoals gemeenten, provincies en waterschappen zijn verplicht om zo’n stresstest uit te voeren. Ze kunnen daarbij gebruikmaken van de Bijsluiter gestandaardiseerde stresstest. Maar OSKA denkt dat de bijsluiter niet genoeg sturing geeft aan overheden. Na signalen van gemeenten, waterschappen en andere partijen werkt een OSKA-werkgroep daarom nu aan een aantal voorstellen om de stresstesten meer op dezelfde manier uit te voeren. Het doel hiervan is dat straks de resultaten van verschillende stresstesten beter met elkaar kunnen worden vergelijken.

Tekst: Robbert Hoeffnagel
Fotografie: Freya Macke, Gemeente Rotterdam, Arcadis, iStock

Naschrift
Met dank aan Freya Macke, senior adviseur Klimaatadaptatie bij Arcadis Nederland en namens NL Ingenieurs lid van het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie.