Geef regenwater de ruimte, in elk bouwproject

Het spreekt voor zich dat we niet in de overloopgebieden van rivieren moeten bouwen.

Ruimte voor rivieren

Ook bij Deltares, het Nederlands kennisinstituut voor water en ondergrond, stelt men nuchter vast dat de extremen vaker voorkomen. De waterstanden die we deze winter op de grote rivieren zagen, komen ongeveer eens in de 6 of 7 jaar voor, vertelt Frederiek Sperna Weiland, adviseur bij Deltares. Zij houdt zich vooral bezig met de waterproblematiek die speelt rondom de Rijn en de Maas.
Het programma Ruimte voor de Rivieren, dat circa 20 jaar geleden is gestart, heeft de afgelopen winter zijn nut bewezen. ‘Het was een hele natte herfst en winter, waardoor de rivieren grote hoeveelheden regenwater moesten afvoeren. De nieuwe geulen die in de afgelopen jaren zijn aangelegd, de dijken die zijn verhoogd, en de overloopgebieden hebben echt hun dienst bewezen. Tegelijkertijd waren de waterstanden dit jaar nog niet extreem hoog. Daardoor konden we in veel steden en dorpen langs de rivieren de meeste woningen drooghouden’, vertelt Sperna Weiland.
Of de getroffen maatregelen ook in de komende jaren voldoende zijn als extreme regenval verder toeneemt, is van veel factoren afhankelijk, zegt zij. ‘We zien op dit moment dat Duitsland nog niet echt is voorbereid, waardoor daar gebieden overstromen en problemen veroorzaken. Maar wat als de Duitsers zich ook beter beschermen en bijvoorbeeld hun dijken gaan ophogen. Dan komt er nog meer water ons land binnen. Wij zullen dan meer water moeten afvoeren dan we nu doen, of meer ruimte moeten creëren voor overstromingen.’

Selectiever bouwen

Zowel de waterschappen als Deltares zoeken de oplossingen in de eerste plaats op ruimtelijk niveau. We zullen in ons land nog meer rekening moeten houden met ruimte voor water. ‘Laten we nog nadrukkelijker de gebieden identificeren waar we wel en waar we niet moeten bouwen. Het spreekt voor zich dat we niet in de overloopgebieden van rivieren moeten bouwen, en kritisch moeten kijken naar laaggelegen polders’, zegt Sperna Weiland.
Of er dan nog wel voldoende ruimte is om überhaupt te bouwen? Zij denkt van wel: ‘Die gebieden zijn zeker nog te vinden, maar ook in nieuwe bouwgebieden moeten we rekening houden met hevigere regenbuien in de toekomst en de afvoer van water. Drainagesystemen en afwatering hebben gewoon overal extra aandacht nodig. Maar creëer dan ook mogelijkheden voor tijdelijke opslag van water. Dit kan in kelders, maar ook op meer natuurlijke wijze in wadi’s. Dit zijn vanuit hun aard geen grote systemen, maar kunnen op lokaal niveau een goede oplossing bieden.’
‘We voorkomen overlast op dat moment, en voor de iets langere termijn houden we water vast. We zullen wijken ook meer moeten vergroenen dan we nu waarschijnlijk doen. De combinatie van wateropvang en de aanleg van parken met meer bomen en struiken is een fraaie en tegelijk effectieve manier om wateroverlast terug te dringen.’

Ontkoppelen van regenwater

Zowel Sperna Weiland als Alblas denken dat vooral bij nieuwe woningbouwprojecten er meer oog moet zijn voor het ontkoppelen van regenwater. Niet meer al het water in het riool lozen, maar opslaan en infiltreren in de omgeving van woningen en gebouwen. Daar zullen we wel ruimte voor moeten reserveren, waardoor bouwprojecten duurder kunnen uitvallen.
‘Maar de kosten voor het vermijden van overlast gaan altijd voor de baten uit. Dat weten we inmiddels uit ervaring met eerdere maatregelen’, zegt Alblas. ‘Nemen we nu dergelijke voorzorgsmaatregelen niet, dan wentelen we de kosten af op toekomstige generaties en bewoners. Verzekeringspremies gaan alsmaar verder omhoog. Als we hier willen blijven wonen, zullen we de vereiste investeringen moeten doen.’ Volgens haar heersen er bij de Waterschappen geen ideeën over het opgeven van land omdat we gebieden niet kunnen drooghouden. ‘Wij geloven in de innovatiekracht van juist ook de bouw- en installatiewereld’, aldus Alblas.
Dirk Timmers, woordvoerder voor waterschap Hollandse Delta bevestigt haar visie en zegt dat zijn waterschap erg geïnteresseerd is in innovaties die bijdragen aan verbetering van de veiligheid, de ecosystemen en de biodiversiteit. ‘Denk bijvoorbeeld aan vispasseerbare pompen, maar ook werken met elektrisch aangedreven boringen en sonderingen. Wij laten marktpartijen ook nadenken over bijvoorbeeld hoe installaties kunnen blijven functioneren als er wateroverlast is en nutsvoorzieningen uitvallen. Het is ontzettend belangrijk om installaties en bouwprojecten zodanig vorm te geven dat deze bestand zijn tegen de toenemende gevolgen van klimaatverandering.’

Ook inwoners hebben een rol, als is het maar door een regenton te plaatsen, maar beter nog: tegels uit de tuin, groen erin.

Minder verharde oppervlakken

Drijvend bouwen en bouwen op terpen lijken twee voor de hand liggende maatregelen, maar deze zijn relatief duur, zeggen de specialisten. ‘Kleinschalig is een drijvende wijk een leuke oplossing, maar we kunnen niet ons woningprobleem met drijvende dorpen of steden oplossen’, zegt Sperna Weiland. ‘Het helpt echt als we in elk nieuw project, maar ook waar mogelijk in bestaande renovatieprojecten of herontwikkelingen, ruimte voor water creëren. Natuurlijk willen we ook minder verharde oppervlakken. Gemeenten kunnen hun inwoners meer stimuleren om hun tuinen van al die tegels en verhardingen te ontdoen.’
‘Watermanagement is belangrijk en wordt door klimaatverandering steeds belangrijker’, zegt Timmers. ‘Tegelijk zullen alle inwoners ook moeten beseffen dat we ons moeten aanpassen aan veranderende omstandigheden. De problemen kunnen niet alleen door overheden worden opgelost, door dijken te verstevigen of te verhogen. Als inwoner vervul je ook een belangrijke rol, als is het maar door een regenton te plaatsen en onze tuinen te vergroenen: tegel eruit, groen erin. Zo kan het regenwater de grond inzakken in plaats van dat het wegstroomt naar het riool. Kortom; niet alles is eindeloos maakbaar. Dat het klimaat impact heeft op onze leefomgeving is duidelijk.’

Rol voor wet- en regelgeving

‘Voor ons als waterschappen is het belangrijk dat de overheid de komende jaren echt in wet- en regelgeving vastlegt dat het water- en bodembelang zwaar meeweegt of sterker nog: sturend is bij het vaststellen van ruimtelijke plannen. In het nieuwe Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL) is de afweging van het waterbelang al minder vrijblijvend, maar de praktijk is en blijft weerbarstig’, zegt Alblas. ‘Wij wensen eigenlijk nog dwingender maatregelen. Denk bijvoorbeeld aan een maatregel als het niet meer plaatsen van een meterkast op de begane grond als we in een beekdal bouwen. In Zuid-Limburg hebben we gezien dat in zo’n beekdal de kans op wateroverlast groter is dan elders. Ook het op klimaatbestendige manier herbouwen van panden, die eerder door wateroverlast getroffen zijn, zou een vereiste moeten zijn.’
Voor al die maatregelen hebben de waterschappen de innovaties en ideeën uit de markt hard nodig. Een aantal jaar terug is de marktvisie ‘De waterschapsmarkt van de toekomst – Bouwstenen voor vernieuwing’ opgesteld, waarin onder anderen ook Bouwend Nederland, Vereniging van Waterbouwers, MKB Infra, NLingenieurs en Techniek Nederland participeren. Dit visiedocument bevat drie bouwstenen die moeten bijdragen aan vernieuwing in de waterschapsmarkt: maximale maatschappelijke waarde, de mens centraal, en een gezonde bouwkolom. De nadruk in dit visiedocument ligt op implementatie van bepaalde maatregelen in projecten en programma’s. Deze richten zich vooral op ‘doen’, met het gezamenlijke doel om als sector bij te dragen aan droge voeten, schoon water en voldoende water in Nederland.

Er is niet één toverstaf

Ook de waterschappen zelf werken aan innovaties om water- en bodembeheer naar een hoger niveau te brengen. Begin februari, zo vertelt Alblas, is de Waterinnovatieprijs uitgereikt. De 21 waterschappen zonden 60 innovatieve projecten in, die bijdragen aan het waterschapswerk. De inzendingen waren verdeeld over vier categorieën: briljantjes, gezonde leefomgeving, water en bodem sturend, en dijken van de toekomst. Uiteindelijk werden uit 12 genomineerden de vier winnaars gekozen.
‘Uit de inzendingen blijkt dat alle partijen met vernieuwing bezig zijn. Maar ook dat de oplossingen heel divers zijn, wat natuurlijk wordt ingegeven door de uiteenlopende gebiedskennis. De innovaties maken ook duidelijk dat er niet één toverstaf is. Wel valt op alle plekken veel meer neerslag dan voorheen, en al dat water moeten we in het systeem een plek geven. Soms moeten we aanvaarden dat we de maakbaarheid van onze omgeving moeten loslaten. Dan moeten we water en bodem sturend laten zijn. Ook kunnen we geen water bijmaken, dus het beste wat we kunnen is water langer vasthouden. Op dit moment zit ons watersysteem hartstikke vol. Maar we kunnen niet garanderen dat dit midden in de zomer, bij een lange, droge periode, nog steeds het geval is.’

Tekst: Rob van Mil
Fotografie: iStock